Wereldwijd kunnen maximaal 2 miljard coronavaccins per jaar geproduceerd worden. Niet genoeg voor de hele wereldbevolking. Morgen komen wereldleiders virtueel bijeen om te bespreken hoe ook armere landen toegang kunnen krijgen tot een vaccin.

Een vaccin is het snelste ticket naar het normale leven: het betekent een einde aan alle coronamaatregelen, een economie die weer op volle toeren kan draaien. Als iedereen gevaccineerd is, kunnen we weer op verre vakanties en zelfs weer opeengepakt op een festivalterrein staan.

130 projecten wereldwijd

De belangen zijn dus enorm voor regeringen om, zodra het er is, de hand op een vaccin te kunnen leggen. Er zijn 130 projecten wereldwijd die proberen met ongekende snelheid een vaccin te ontwikkelen. Overheden proberen op de juiste paarden te wedden met subsidies en zo als eerste aanspraak te maken op een vaccin als dat er eenmaal is. Voor de wetenschappers die als eerste een werkend vaccin vinden, ligt een grote pot goud in het verschiet.

"Het grote dilemma is: moet je dit aan de commercie overlaten of niet?" vraagt Hans Hogerzeil zich af. Hij is emeritus hoogleraar Global Health in Groningen en werkte 25 jaar bij de Wereldgezondheidsorganisatie aan de toegang tot essentiële medicijnen. Op de markt, weet hij, geldt het recht van de sterkste. Dan kunnen de landen met de diepste zakken zichzelf makkelijk toegang tot het vaccin verschaffen, terwijl ontwikkelingslanden het met de kruimels moeten doen.

Bron: eenvandaag

Volksvaccin: eerlijk verdeeld

Dat rijke landen vooraan staan, is ook hoe het tot nu toe steeds gaat weet Dimitri Eynikel, hij werkt voor de vaccintoegangscampagne van Artsen zonder Grenzen. "De manier waarop vaccins op dit moment verspreid worden, is exact dat ze vaak eerst verkocht worden aan de rijkste landen en daarna pas aan de minder rijke."

Maar deze keer zijn er partijen die het anders willen doen. Halverwege mei ondertekenden 135 (oud-)wereldleiders, waaronder Jan Peter Balkenende, een open brief waarin ze pleiten voor een volksvaccin. Dat betekent dat het coronavaccin eerlijk over de wereld verdeeld wordt: eerst de gezondheidswerkers overal ter wereld, dan de ouderen, de mensen met onderliggende ziekten en ga zo maar door.

Vooral eigenbelang

Morgen ontmoeten wereldleiders elkaar digitaal op een speciale top van wereldvaccinalliantie GAVI, een organisatie die zich inzet voor de toegang tot vaccins voor armen. Er wordt geld ingezameld, maar het hoofdthema is: hoe kunnen ook de minder bedeelden toegang krijgen tot een coronavaccin?

Maar niet alleen de markt, ook regeringsleiders blijken vooral het eigenbelang voor ogen te hebben. Zo herinnert Hogerzeil zich een simulatiespel bij de WHO in 2009: "We deden een spel onder lidstaten met de vraag: er komt een vaccin tegen een dodelijke ziekte, hoe gaan we dat doen? En toen bleek ineens dat er twee dingen gebeurden: alle landen gingen meteen eerst voor hun eigen bevolking zorgen. En de weinige landen met productiecapaciteit stelden meteen exportbeperkingen in. Precies wat je nu ook ziet dat er gaat gebeuren."

Operatie 'Warp Speed'

Er zijn ook lichtpuntjes: landen die al voortvarend aan de slag zijn met wetgeving. Zo willen Duitsland, Canada en Australië het onmogelijk maken om een patent aan te vragen op een coronavaccin. En ook leiders van wie je het wellicht niet verwacht, laten zich van hun welwillendste kant zien: "Als er in China een vaccin gevonden wordt, wordt dat een publiek goed voor de hele wereld", aldus de Chinese president Xi Jin Ping. "We hebben geen ego als het hierom gaat", reageerde de Amerikaanse president Donald Trump.

Al zei de laatste ook dat de door hem aangestelde operatie 'Warp Speed' (met de snelheid van het licht) in 2021 300 miljoen vaccins moet produceren. Dat is precies evenveel als het aantal inwoners van de VS. En ook de Britten hebben, ondanks dat ze de GAVI-top morgen organiseren, gezegd dat als het veelbelovende onderzoek in Oxford slaagt de vaccins eerst aan de Britten toekomen.

'De scherpe kantjes van wij eerst en dan de anderen eraf slijten'

Oud-minister Uri Rosenthal is niet erg optimistisch over de kans van slagen van bijvoorbeeld een volksvaccin. "Het zal toch eerst zo zijn dat een land kijkt naar: wat hebben wij nodig? En dan wordt gekeken naar wat anderen nodig hebben. De kunst is om in ieder geval de scherpe kantjes van: wij eerst en dan de anderen, ervan af te slijten. Dat is het hoogst haalbare."

Volgens Hans Hogerzeil kan dat door goed op te letten als een wetenschappelijke vinding aan de industrie verkocht wordt. "Er gaat heel veel publiek geld naar vaccin-ontwikkeling. Dat geeft de regering ook de macht om te zeggen: ok, maar wij bepalen ook hoe dat verdeeld wordt. Dat vraagt een sterke rol van regeringen."

In Nederland ontdekt antilichaam

Deze week werd bekend dat een in Nederland ontdekt antilichaam tegen het coronavirus gebruikt gaat worden door een Amerikaans bedrijf om er een coronamedicijn mee te maken. Hoofdonderzoeker Berend-Jan Bosch van de Universiteit Utrecht laat desgevraagd weten dat er nu nog geen afspraken zijn gemaakt over de distributie met de Amerikaanse partij, maar dat dat in de volgende fase wel gaat gebeuren.

Vaccin-schaarste is een probleem dat bij elke virusuitbraak opnieuw de kop op steekt. Een bekend voorbeeld is de Mexicaanse Griep in 2009. Nederland kocht toen binnen een mum van tijd 34 miljoen vaccins, dat was 2 procent van alle vaccins die wereldwijd verkrijgbaar waren, terwijl Nederland maar 0,25 procent van de wereldbevolking uitmaakt. Ontwikkelingslanden hadden toen in eerste instantie niets, en kregen het vaccin pas toen het al niet meer nodig bleek.

'Nederland moet allianties smeden'

Voor Nederland geldt ook dat het straks een uitdaging kan worden om aan het vaccin te komen. De ervaring van de strijd om de mondkapjes eerder dit jaar leert dat wij als klein land betrekkelijk weinig in de melk te brokkelen hebben. Daarom moeten wij allianties smeden met andere landen vindt oud-minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal.

"Wij moeten betrouwbare partners zoeken waarmee we zoveel mogelijk samen kunnen werken. Dan moeten we ook zorgen dat we wat te bieden hebben. Wij zijn niet sterk in het produceren van miljarden vaccins, maar we zijn wel sterk in nanotechnologie bijvoorbeeld. Dus het zou dan onze chips voor hun vaccins kunnen worden. Dat is een heel bekend punt in internationale handel," aldus Rosenthal.

'Als je praat over ongelijkheid heb je een lange adem nodig'

Hans Hogerzeil citeert zijn WHO-collega Michael Marmot: "Ongelijkheid is onrechtvaardig maar ook onnodig. Het hoeft namelijk niet, het is een politieke beslissing."

Gevraagd of hij denkt dat politici van deze tijd die les hebben geleerd zegt Hogerzeil: "Als je praat over ongelijkheid heb je een heel lange adem nodig. Dan moet je per definitie investeren, lange termijnplannen maken, je sterk maken. Politici denken vooral aan de volgende verkiezingen."

Zo wordt een vaccin tegen het coronavirus gemaakt - uitlegvideo

Israël voert de militaire strijd tegen Hamas op en wil delen van de Gazastrook bezetten, zegt premier Benjamin Netanyahu. Maar experts vragen zich af wat het plan is: "Gaza veroveren is niet zo moeilijk, het gebied daarna behouden is veel ingewikkelder."

Premier Netanyahu kondigde vandaag een intensieve militaire operatie aan met als doel om Hamas te verslaan. Volgens hem zal Israël Gaza niet binnenvallen om zich vervolgens weer terug te trekken: "De bedoeling is het tegenovergestelde daarvan."

'Dagen tot paar weken'

Het Israëlische leger heeft inmiddels tienduizenden reservisten opgeroepen voor het aanstaande offensief in Gaza. Een bezetting van de Gazastrook zou dan ook snel een feit kunnen zijn, denkt oud-commandant der landstrijdkrachten Mart de Kruijf. "Ik denk ook dat het Israël gaat lukken."

Hij verwacht dat Israël de Gazastrook 'binnen een paar dagen of een paar weken' kan veroveren. "Dan heb je heel Gaza wel onder controle. Het probleem is dan alleen: er wonen wel 2,2 miljoen mensen, hoe krijg je die onder controle?", zegt De Kruif. "Land bezetten is iets anders dan land ook daadwerkelijk bezet houden."

Situatie van voor 2005

Een nieuw militair offensief zou goed het einde kunnen betekenen van een Palestijns Gaza, denkt Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent: "Je mag concluderen uit de woorden van politici in het Israëlische veiligheidskabinet dat er een herbezetting komt."

Daarmee zouden we teruggaan naar de situatie van voor 2005, toen Israël tientallen jaren ook de hele Gazastrook in handen had, vertelt hij. "En dus zullen er straks ook nieuwe nederzettingen gebouwd gaan worden voor Israëlische Joden in Gaza."

'Terecht op een kluitje'

Netanyahu liet in zijn aankondiging van het nieuwe militaire offensief weten dat de inwoners van Gaza zullen worden 'verplaatst'. Voor hun eigen bescherming, voegde de Israëlische premier daaraan toe. Malcontent verwacht dat de Palestijnen zullen worden verdreven naar het zuiden. "Die komen daar dan terecht op een kluitje."

Een aantal ministers in het kabinet van Netanyahu zijn volgens de Midden-Oosten-expert extreem nationalistisch. "Die hebben deze plannen al veel langer", weet hij. "Eigenlijk kon je op je vingers natellen dat dit zou gaan gebeuren."

Al weken geen hulp

Het Israëlische leger heeft op dit moment al zo'n 70 procent van de Gazastrook onder controle. Volgens persbureau AP zou een totale verovering betekenen dat honderdduizenden Palestijnen hun verblijfplaats kwijtraken.

Daar komt bij dat de mensen in Gaza al weken zonder voedsel, schoon water, medicijnen en medische hulp zitten. Israël houdt de grenzen met Gaza sinds 2 maart dicht voor humanitaire hulp. Internationale hulporganisaties waarschuwden vorige week dat de laatste voorraden inmiddels zijn uitgedeeld.

'Moet proportioneel zijn'

De Kruif zet dan ook vraagtekens bij een nog verdere uitbreiding van het bezette gebied. "Ik heb beelden gezien van 7 oktober, die zijn vreselijk", zegt hij over de aanslag van Hamas op Israël. "Maar is dat nou een reden om 2,2 miljoen mensen op een heel klein stukje grond te gaan concentreren?"

De maatregelen die Israël neemt in reactie op de aanslag van 7 oktober 2023 moeten wel proportioneel zijn, zegt hij. "Dus die moeten in verhouding zijn met het gevaar dat er uitgaat van de extremisten van Hamas."

Ander soort oorlog

Een volledige bezetting van de Gazastrook leidt uiteindelijk tot een ander soort oorlog met Hamas, legt de oud-commandant uit. "Wij noemen dat een asymmetrische of een irreguliere oorlog." Dat betekent volgens hem dat er straks bijvoorbeeld meer aanslagen zullen worden gepleegd.

De bestrijding hiervan en het handhaven van de status quo is een kwestie van een lange adem die veel inspanning kost, benadrukt De Kruif. "En als er één ding is wat Israel niet heeft, dan zijn het de vele militairen die daarvoor nodig zijn."

Terughalen van gijzelaars

Los van de strijd met Hamas is bovendien de grote vraag of het andere doel van Netanyahu wel bereikt kan worden: het terughalen van de Israëlische gijzelaars in Gaza. "Bij een totale bezetting is de kans juist groter dat de gijzelaars dood gaan", zegt Malcontent. "Een intensivering van de strijd in Gaza heeft dus gevolgen."

Toch is de verwachting van beide deskundigen dat Israël doorzet. "Ze hebben ook het militaire vermogen", vertelt De Kruijf. "Hamas is relatief verzwakt. Maar vooral heeft Israël - waarschijnlijk - de steun van de president van de Verenigde Staten om dit te kunnen doen."

Internationale steun

Tegelijkertijd denkt de oud-commandant dat internationaal de steun voor Israël sterk zal afnemen bij een nieuw offensief in Gaza. "Israël zou zich dat meer moeten afvragen", zegt hij.

Wat is zo'n kortetermijnsucces om een bufferstrook te creëren je waard als je op lange termijn steun verliest in heel de wereld", legt De Kruif uit. "Terwijl je die steun hard nodig kan hebben. Want de echte vijand van Israël is Iran en die wordt gesteund door Rusland. Dus het conflict is nog lang niet ten einde."