radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Als een 'groene' olievlek: hoe de Urgenda-klimaatzaak in Nederland andere Europeanen nu inspireert om hun eigen land aan te klagen

Als een 'groene' olievlek: hoe de Urgenda-klimaatzaak in Nederland andere Europeanen nu inspireert om hun eigen land aan te klagen
Demonstranten in Straatsburg waar twee klimaatzaken dienen
Bron: ANP

Is het een mensenrechtenschending als een land te weinig doet om klimaatverandering te stoppen? Die vraag ligt op tafel bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Daar zijn twee zaken aangespannen die geïnspireerd zijn door de Urgenda-zaak.

"Ik denk dat de Urgenda-zaak een inspiratiebron is geweest voor de zaken die vandaag bij het Europees Hof worden behandeld", zegt advocaat en hoogleraar bestuursrecht Tom Barkhuysen. "Dezelfde methoden worden nu gebruikt om op Europees niveau een vergelijkbare uitspraak te krijgen die voor meer landen gaat gelden."

Meerdere klimaatzaken in Europa

Het Europees Hof in Straatsburg kan bindende uitspraken doen voor de 46 aangesloten Europese landen. Een zaak is aangespannen door een Franse burgemeester. Hij vindt dat zijn eigen regering meer moet doen tegen klimaatverandering, omdat zijn gemeente onderloopt als de zeespiegel stijgt.

De andere zaak is aangespannen door een groep ouderen in Zwitserland. Zij zeggen dat met name ouderen in hun land de dupe zijn van de steeds hogere temperaturen. Later komt nog een derde klimaatzaak voor de Europese rechter, die draait om Portugese jongeren die met een beschuldigende vinger naar Europese landen wijzen voor de bosbranden in hun land.

Bekijk ook

Impact op tientallen landen

Nederland had in 2019 de wereldprimeur met de Urgenda-klimaatzaak. "Ze hebben gekeken naar Nederland en hebben gezien dat de Hoge Raad toen een Europees verdrag heeft gebruikt om tot de uitspraak te komen", zegt Barkhuysen over de klimaatzaken die nu dienen in Straatsburg.

De Hoge Raad gaf milieuorganisatie Urgenda destijds gelijk: het kabinet moest meer vaart maken met klimaatbeleid. De directeur van Urgenda voorspelde toen al dat de zaak internationaal navolging zou krijgen. Mocht het Europese Hof meegaan met de eisers dan heeft dat impact op alle landen die bij het Hof zijn aangesloten.

Geïnspireerd door kleinere zaken

Opvallend is dat milieuorganisatie Urgenda op haar beurt was geïnspireerd door eerdere kleinere zaken die bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens waren aangespannen. Het ging om zaken over een overlastgevende fabriek of vliegveld, weet advocaat en hoogleraar Barkhuysen.

"Er werd een beroep gedaan op mensenrechten, zoals het recht op gezondheid, om overheden te dwingen meer tegen de overlast te doen", legt hij uit. De uitspraken van de Europese rechter vormden volgens hem het aanknopingspunt voor Urgenda om een klimaatzaak tegen de Nederlandse staat te beginnen.

Bekijk ook

Is er een causaal verband?

Maar of het succes van Urgenda automatisch betekent dat het Europese Hof meegaat met de eisers uit Frankrijk, Zwitserland en Portugal? Dat is niet zomaar gezegd, denkt Barkhuysen: "Het gaat om het causale verband: is de link duidelijk tussen de CO2-uitstoot en hetgeen waarover geklaagd wordt. In dit geval de bosbranden, de zeespiegelstijging en de gezondheidsaantasting van senioren."

Dat verband was volgens hem ook al een discussiepunt in de Urgenda-zaak. "Sommigen zeiden toen al dat die link niet te maken was. Maar de Nederlandse Hoge Raad dacht daar anders over. De vraag is hoe Straatsburg er tegenover staat."

Moeilijk dilemma voor Europees Hof

"Gaan ze het aandurven om overheden een dictaat te geven om voor een bepaalde datum een bepaald klimaatdoel te halen? Of mengen ze zich dan te veel in de politieke afwegingen die op nationaal niveau gemaakt moeten worden?"

De advocaat zegt dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mensen dan ook voor een moeilijk dilemma staat: "Dit is geen gemakkelijke beslissing om te maken."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

'Steun aan Oekraïne staat in regeerprogramma': minister Brekelmans over weigering PVV om troepen te sturen

'Steun aan Oekraïne staat in regeerprogramma': minister Brekelmans over weigering PVV om troepen te sturen
Defensieminister Brekelmans
Bron: EenVandaag

PVV-leider Wilders gaf vandaag aan tegen het sturen van Nederlandse troepen naar Oekraïne te zijn. Defensie-minister Brekelmans reageert hier koeltjes op. "Ik werk met het regeerprogramma. Daarin staat dat we Oekraïne onverminderd zullen steunen."

De plannen tot het vormen van een internationale troepenmacht voor de bescherming van Oekraïne veroorzaken een nieuwe splijtzwam in de regeringscoalitie. PVV-leider Geert Wilders is hier standvastig op tegen en gaat lijnrecht in tegen premier Dick Schoof.

Nog steeds positief over Amerika

Minister van Defensie Ruben Brekelmans (VVD) vertelt tegenover EenVandaag dat het kabinet vasthoudt aan het eigen regeerprogramma. "Dit is het standpunt van de heer Wilders. Ik werk met het regeerprogramma. Daarin staat we Oekraïne onverminderd zullen steunen."

Brekelmans blijft na het tumult van afgelopen week, waarin de Amerikaanse president Donald Trump Europa niet aan de onderhandelingstafel uitnodigde, positief over de Amerikanen. "Ik vertrouw de Amerikanen nog steeds, want ik heb ze ook horen zeggen dat voor hen de NAVO relevanter is dan ooit. En de NAVO is natuurlijk onze belangrijkste veiligheidsgarantie."

'Escalatie-dominantie'

Voor het Nederlandse kabinet blijft de Amerikaanse steun noodzakelijk bij het vormen van een 'robuuste vredesmacht' die Oekraïne moet beschermen. Brekelmans: "De 'backing' van de Amerikanen blijft nodig. Je hebt, om in militaire termen te spreken, altijd een escalatie-dominantie nodig ten opzichte van je tegenstander."

Hij legt uit: "Dus stel dat Rusland een eventueel vredesbestand gaat testen en ze zouden aansturen op een conflict, dan moeten ze weten dat ze bij iedere stap die ze zetten een sterkere tegenstander tegenover zich hebben. En daar hebben we Amerikanen echt voor nodig."

Minister Brekelmans over weigering PVV om troepen naar Oekraïne te sturen

'Europa moet plek aan tafel verdienen'

De defensieminister verwacht overigens dat Europa in een later stadium wel mag plaatsnemen aan de onderhandelingstafel. "Ik heb de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rubio horen zeggen dat als de gesprekken concreter worden, dat dan natuurlijk ook Oekraïne en Europa aan tafel zullen komen."

"Maar we zullen als Europa die plek ook moeten verdienen", gaat hij verder. "En die plek verdien je door duidelijk aan te geven wat wij als Europa militair in te brengen hebben. En vandaar dat wij als Europese landen nu huiswerk te doen hebben om gezamenlijk tot zo'n plan te komen."

Brede puzzel om te leggen

Over wat Nederland concreet aan materieel en troepen kan leveren aan een eventuele vredesmacht, blijft de minister vaag. "Wij kunnen als Nederland natuurlijk in alle domeinen wel iets leveren, maar daar zullen we goed naar moeten kijken."

"Het is niet zo dat wij allerlei F-35's, of schepen, of troepen klaar hebben staan, die ergens staan te wachten. Die zijn ook ingepland om een bijdrage aan de NAVO te leveren. Die brede puzzel moeten we eerst leggen."

Debat

Brekelmans zegt dat er gekeken kan worden wat we kunnen doen, als er een duidelijk mandaat en rugdekking van de VS is. "Ook in het parlement moet dan besloten worden of Nederland wel of geen bijdrage kan leveren."

Morgen debatteert de Tweede Kamer over welke positie Nederland moet innemen bij de onderhandelingen om een einde te maken aan de oorlog in Oekraïne.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Waarom een defensiebudget van 5 procent voor Nederland niet haalbaar is

Waarom een defensiebudget van 5 procent voor Nederland niet haalbaar is
Een Nederlandse militair in Rukla bij de Russische grens
Bron: ANP

Trump wil dat we 5 procent van ons bbp uitgeven aan defensie. En ook de de Europese leiders vinden dat er nog meer geld naar defensie moet, nu we niet meer op onze Amerikaanse 'vrienden' kunnen vertrouwen. Maar het ophogen van het budget, heeft gevolgen.

Elke euro kan je natuurlijk maar een keer uitgeven, zegt financieel journalist van de Telegraaf Martin Visser. Dus een verhoging van het defensiebudget zou niet zonder gevolgen zijn.

Duizelingwekkende bedragen

1 procent meer of minder klinkt misschien als niet zoveel, maar het gaat om duizelingwekkende bedragen legt Visser uit. "1 procent van het bbp is ongeveer 10 miljard. We geven nu ongeveer 2 procent uit, dus dat is iets meer dan 20 miljard. Wanneer dat 5 procent wordt, moet er dus nog 30 miljard bij."

Dat is ongeveer evenveel als wat we aan onderwijs uitgeven, zegt Visser. "Ter vergelijking: het meeste geld gaat naar de zorg en de sociale zekerheid, daar wordt jaarlijks boven de 100 miljard aan uitgegeven."

Bezuinigingen of staatsschuld

Willen we meer aan defensie uitgeven, dan zijn er eigenlijk twee opties, volgens Visser. "Of je haalt het ergens anders vandaan, dus bezuinigen, of je laat de staatsschuld oplopen."

Beide opties zijn ingewikkeld. Bezuinigen wil eigenlijk niemand en de vraag is dan vooral: waarop? "Dat is een politieke keuze, maar je zag bij de bezuinigingen op het onderwijs bijvoorbeeld al dat er veel weerstand is."

Bekijk ook

Hoge bedragen

Ook de hoogte van de bedragen zorgt daarbij voor gevoeligheid. "In Den Haag gaat het al weken over een btw-verhoging. Dat gaat om 1 miljard", vergelijkt hij.

"Bij zulke forse verhogingen in de defensie-uitgaven wordt dat alleen maar lastiger, want dan gaat het om grotere bedragen die ergens weggehaald moeten worden."

Ongemak

De andere optie, een hogere staatsschuld, is ongemakkelijk voor Nederland, vindt Visser. "Wij zijn het land dat altijd anderen de les lezen op het gebied van staatsschuld. Wij zijn daar zelf erg strikt op."

Wanneer wij de staatsschuld op laten lopen, zijn we niet meer geloofwaardig naar andere landen, gaat Visser verder. "En dan geven we hen eigenlijk een vrijbrief."

Bekijk ook

Tussenkop

Minister van financiën Heinen zei maandag in Brussel dat hij het ook niet ziet zitten om met Europese landen samen geld te lenen voor defensie-investeringen. "Deze opgave loopt echt via de nationale begrotingen", zegt Heinen. "Landen zullen daar zelf moeilijke keuzes moeten maken."

Visser roept politici op die keuzes wel te maken. "NAVO-baas Rutte heeft geopperd om het via de 'kaasschaafmethode' te doen en het overal een beetje weg te halen, maar het kan ook zijn dat er minder geld naar uitkeringen gaat omdat er meer naar defensie moet." Het zal dus een lastige afweging zijn om te kijken waar het geld precies vandaan moet komen.

Haalbaarheid

Visser zelf ziet het niet gebeuren dat we 5 procent gaan uitgeven aan defensie. Los van de vraag waar het geld vandaan moet komen, is het ook de vraag waar je het aan uitgeeft, zegt hij.

"Het geld gaat vooral zitten in mensen en materiaal. Defensie heeft behoefte aan mankracht, zowel militairen als niet-militairen. Het probleem is momenteel dat je het geld niet uitgegeven krijgt. Al maak je het geld vrij, er is ook nog een personeelstekort", zegt hij tot slot.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant