Het alcoholslot in de auto moet terugkomen, vindt de Tweede Kamer. Bestuurders moeten dan eerst een blaastest doen voordat de auto kan starten. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door onderzoeker Ragnhild Davidse van het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV), en door onderzoeker Martine Blom van het onafhankelijk Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) dat valt onder het ministerie voor Justitie en Veiligheid.

Bron: EenVandaag

1. Het alcoholslot ligt weer op tafel, hoe is dit zo gegaan?

"Het alcoholslotprogramma werd eind 2011 in Nederland ingevoerd, maar stuitte al snel op allerlei praktische en juridische bezwaren en op kritiek vanuit de maatschappij", vertelt WODC-onderzoeker Blom.

"In 2015 kwamen de Hoge Raad en de Raad van State bijna tegelijkertijd met uitspraken, waarna er geen alcoholsloten opgelegd mochten worden aan nieuwe overtreders. Eind 2016 werd het programma volledig stopgezet en werden alle nog aanwezige alcoholsloten uitgebouwd."

Toch blijft het alcoholslot telkens terugkomen als interessante maatregel. "Het blijkt namelijk zeer effectief in het voorkomen van recidive, oftewel het opnieuw rijden onder invloed", zegt Blom.

Dat benadrukte ook verkeersminister Barry Madlener (PVV) afgelopen week in de Tweede Kamer. Een meerderheid van onder meer PVV, GroenLinks-PvdA en VVD pleitte daar voor een herinvoering van het alcoholslot.

2. Wanneer kreeg iemand een alcoholslot opgelegd?

Het doel van het alcoholslot is om te voorkomen dat bestuurders opnieuw gaan rijden met te veel alcohol op, vertelt Blom. "Dit vergroot de kans op ongelukken. Dus dit was een maatregel voor de verkeersveiligheid."

Toen het alcoholslot er in Nederland was, werden bestuurders doorgestuurd naar het CBR (Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen) voor een alcoholslotprogramma wanneer zij met 1,3 tot 1,8 promille alcohol op werden betrapt op de weg. Ook als ze voor het eerst in overtreding waren. Voor beginnende bestuurders lag de ondergrens op 1,0 promille. "Dit zijn vergelijkbare grenzen zoals die er zijn voor het tijdelijk afnemen van het rijbewijs", vertelt Davidse.

3. Ging het alcoholslot samen met verplichte hulp of voorlichting?

"Ja, het alcoholslot was onderdeel van een programma gericht was op onderliggende alcoholproblemen", vertelt Davidse. "Bij zware overtreders speelt er vaak een verslavingsprobleem. Met het alcoholslot pak je wel het rijgedrag aan, maar niet het onderliggende probleem dat voor een individu en voor de samenleving meerdere negatieve gevolgen kan hebben."

Het CBR kon daarom een educatief programma opleggen, gaat de verkeersonderzoeker verder. "Maar sommige mensen konden niet deelnemen aan dat opgelegde programma, onder andere vanwege de hoge kosten ervan. Die moest je namelijk zelf betalen."

In totaal doorliepen ruim 4.000 mensen het programma.

4. In hoeverre zijn alcoholsloten zinvol?

Blom onderzocht hoe vaak mensen opnieuw werden gepakt voor het rijden met te veel alcohol op. "Dat bleek heel weinig te gebeuren. Slechts 1 op de 100 deelnemers ging tijdens het alcoholslotprogramma opnieuw de fout in. En slechts 4 op de 100 werden in de 2 jaar daarna opnieuw veroordeeld voor het rijden onder invloed van alcohol."

Blom toonde aan dat het alcoholslot ook na uitbouw van het slot recidive vermindert, door een vergelijking te maken: "We zagen dat mensen in de 2 jaar na afronding van het alcoholslotprogramma een derde minder recidiveerden dan mensen die ook werden aangehouden, maar niet deelnamen aan het programma. Dat is dus een afname van 30 procent."

In Nederland bleek het alcoholslot op de langere termijn effectiever dan in andere landen. Bloms onderzoek geeft hier geen directe verklaring voor, maar ze vermoedt dat het komt doordat Nederland het slot combineerde met een educatief programma over de risico's van rijden onder invloed. Daarnaast kregen deelnemers hun blaastestresultaten te zien, wat mogelijk hun bewustzijn over het eigen gedrag vergrootte.

Of het alcoholslot ook leidt tot minder verkeersongevallen? Davidse van SWOV weet dat er Amerikaanse onderzoeken zijn (zoals deze en deze) waaruit blijkt dat in staten met een alcoholslot er significant minder alcoholgerelateerde dodelijke verkeersongevallen zijn dan in staten zonder zo'n slot.

"Aannemelijk", zegt ze, "want we weten dat bij een promillage van 1,5 het risico op ongevallen meer dan 20 keer zo hoog wordt als bij iemand die nuchter rijdt. Als je dus met een alcoholslot voorkomt dat mensen met zo'n hoog promillage kunnen gaan rijden, dan kun je ervan uitgaan dat dit effect heeft op het aantal ongevallen."

5. Kunnen veelplegers niet beter een rijverbod krijgen?

"Ik snap dat een rijverbod klinkt alsof het een zwaardere straf is, maar ik vraag me af of mensen het ook zo ervaren", zegt Blom. "Een rijverbod kun je makkelijk negeren; ook zonder geldig rijbewijs kun je rijden, en de kans dat je gepakt wordt is niet zo groot. Terwijl met een alcoholslot je auto simpelweg niet start als je te veel hebt gedronken."

De cijfers laten ook zien dat een alcoholslot effectiever is dan een rijverbod. "Uit verschillende onderzoeken blijkt dat gebruikers van een alcoholslot 65 tot 90 procent minder recidiveren dan bestuurders die een rijverbod kregen", zegt Davidse.

Uit recent onderzoek van Blom blijkt dat het risico op recidive bij bestuurders die ervoor kozen om hun rijbewijs in te leveren, in plaats van aan het alcoholslotprogramma deel te nemen, tien keer zo hoog was als voor bestuurders die wel aan het programma deelnamen en een alcholslot lieten inbouwen.

6. Kan de blaastest niet makkelijk omzeild worden door iemand anders te laten blazen?

"Dat denken mensen vaak, maar wordt lastig gemaakt doordat de bestuurders niet alleen moeten blazen om de auto te starten, maar ook tijdens de rit op willekeurige momenten", vertelt Blom. "Als je dus met alcohol op achter het stuur zou willen kruipen, moet er een nuchtere bijrijder zijn die bereid is om voor jou te blazen. Dat maakt het veel lastiger."

7. Waarom wordt dit niet standaard in iedere auto ingebouwd?

"De kosten voor het inbouwen van het slot waren destijds tussen de 4.000 en 5.000 euro, dus daarom wordt dit niet voor iedere auto ingebouwd", zegt Davidse. "Maar sinds halverwege 2024 is er wel nieuwe Europese wetgeving waardoor alle nieuwe voertuigen een aansluiting voor zo'n slot moeten hebben. Zodat zo'n slot makkelijker en goedkoper kan worden ingebouwd, als het nodig is."

"Wel gaan er natuurlijk jaren overheen voordat alle voertuigen zo'n goedkopere aansluiting hebben. Vooral omdat mensen met veel verkeersovertredingen vaker een lagere sociaaleconomische status hebben, en dus minder vaak een nieuwe auto kopen", zegt Davidse.

Nu het bondgenootschap met de Verenigde Staten op losse schroeven staat, is Europa op zoek naar alternatieven. De Franse president Macron biedt aan om Europa te beschermen met eigen kernwapens, maar kan dat wel? "Alleen Macron kan op rode knop drukken."

Decennialang was de nucleaire bescherming van de Verenigde Staten een onmisbaar onderdeel van de Europese veiligheid. Maar die tijd lijkt voorbij, zegt kernwapenexpert Paul van Hooft. "Op dit moment hebben weinig landen nagedacht over een plan B als de VS die veiligheid niet meer biedt. Frankrijk heeft dat wel gedaan."

Europese atoomparaplu

President Emmanuel Macron pleit al langer voor een sterkere Europese defensie en ziet hierin een rol voor het Franse kernwapenarsenaal. Frankrijk beschikt over een eigen nucleaire afschrikking en wil deze mogelijk inzetten voor de bredere Europese veiligheid.

Frankrijk-kenner Niek Pas: "Macron heeft in 2020 al aangegeven dat Frankrijk openstaat voor gesprekken over een Europese atoomparaplu."

Strategisch belang voor Frankrijk

Volgens Pas sluit dit ook aan op de bredere visie van Macron op een zelfstandig en sterk Europa. "Maar", voegt hij eraan toe, "Frankrijk heeft ook een eigen strategisch belang."

Een sterke Europese defensie betekent ook een grotere rol voor Frankrijk als militaire grootmacht binnen Europa, zegt hij. "Bovendien kan de Franse defensie-industrie hier economisch van profiteren."

Kernwapens

Rusland en de Verenigde Staten hebben allebei meer dan 5.000 kernkoppen. Frankrijk heeft er slechts 290. Toch hoeft dat geen probleem te zijn, zegt kernwapenexpert Van Hooft.

"Frankrijk en Groot-Brittannië hebben meer dan genoeg kernwapens om Moskou en Sint-Petersburg te vernietigen en daarmee Rusland onacceptabele schade toe te brengen." Die afschrikking zou voldoende moeten zijn om Rusland te weerhouden van verdere agressie.

Hoe ver wil Frankrijk gaan?

Hoewel Macron openstaat voor Europese samenwerking, blijft het onduidelijk hoe ver Frankrijk hierin wil gaan.

"Frankrijk heeft altijd veel waarde gehecht aan zijn strategische autonomie", zegt Pas. "De Fransen zullen nooit volledige controle over hun kernwapens uit handen geven. Uiteindelijk blijft de Franse president degene die op de rode knop drukt."

Afschrikking

Daar ligt volgens Van Hooft een fundamenteel probleem.

"Afschrikking werkt alleen als tegenstanders geloven dat je bereid bent kernwapens in te zetten. Maar is Frankrijk echt bereid om Parijs op te offeren als Rusland provoceert in een Baltische staat? Dat is moeilijk te geloven."

Berlijn en Warschau

Duitsland en Polen lijken interesse te hebben in Macrons voorstel. De aankomend Duitse bondskanselier Friedrich Merz heeft al laten weten open te staan voor samenwerking. Toch zijn er ook praktische bezwaren.

Frankrijk heeft geen vaste lanceerinstallaties in andere Europese landen. De Franse afschrikking is afhankelijk van onderzeeërs en vliegtuigen, wat vragen oproept over de haalbaarheid van een bredere inzet.

Europese samenwerking

Van Hooft: "Je zou oefeningen kunnen doen met Franse militaire eenheden, samen met andere bondgenoten. Bijvoorbeeld vliegoperaties met Franse vliegtuigen die kernwapens kunnen dragen. En je zou de Fransen moeten terughalen in de Nuclear Planning Group van de NAVO, waar gesproken wordt over kernwapens."

Voor Frankrijk is een stabiel en veilig Europa ook in haar eigen belang. "Frankrijk ligt in Europa en heeft er zelf baat bij dat het continent veilig blijft", zegt Pas. "Dat is anders dan bij de VS, dat geografisch verder weg ligt."

Investeren in andere wapens

Toch blijft de Franse nucleaire paraplu omgeven door onzekerheid. Van Hooft: "Om de Franse kernwapens geloofwaardiger te maken, moet je gek genoeg investeren in conventionele wapens, niet-kernwapens dus, zoals lange-afstand kruisraketten."

"Daarmee kun je in een vroeg stadium van een conflict Rusland heel veel schade toebrengen zonder dat je direct naar atoomwapens hoeft te grijpen. Dat maakt de afschrikking geloofwaardiger."

'Kunnen niet zonder de VS'

Tweede Kamerleden Eric van der Burg (VVD) en Derk Boswijk (CDA) zien het Franse nucleaire arsenaal als een stap richting meer Europese autonomie.

Van der Burg (VVD): "We kunnen nog niet zonder de VS, maar moeten naast de Amerikanen wel een tweede zekerheid inbouwen. Dus ben ik blij met de woorden van Macron, dat hij ook de Franse wapens als onderdeel van de veiligheid van heel Europa aanbiedt."

VVD en CDA voorstander plan Macron

Ook Boswijk (CDA) vindt dat Europa het aanbod van Macron met twee handen moet aangrijpen. Daarbij is wel behoefte aan duidelijke afspraken.

"Macron denkt in onze lijn, maar je weet niet wie de volgende Franse president gaat zijn. Uiteindelijk beslist degene daar dan over. Bijvoorbeeld als het Le Pen wordt. Gaan we die nucleaire bescherming dan ook nog genieten?"

Samen betalen voor 'de Franse nucleaire paraplu'

Verder denkt Boswijk, dat het belangrijk is om de Fransen aan ons te binden. Bijvoorbeeld door de nucleaire wapens samen te financieren.

"Dat zou inderdaad één van de punten kunnen zijn: dat alle landen die gebruik willen maken van het aanbod van de Fransen daar ook de lasten voor gaan dragen."

Staatssecretaris Coenradie van Justitie en Veiligheid wil gevangenen met een celstraf van maximaal 1 jaar 2 weken eerder vrijlaten vanwege het tekort aan cellen. Hoe heeft het zover kunnen komen? "Sinds 2013 best veel gevangenissen gesloten."

Het gevangeniswezen verkeert in 'code zwart': er is een groot tekort aan zowel cellen als bewaarders. Daardoor wachten duizenden veroordeelden, de zogenoemde zelfmelders, buiten de cel op een plek om hun straf uit te zitten. Daarnaast worden sommige gedetineerden al enkele dagen eerder vrijgelaten. Een voorstel om deze termijn te verlengen naar maximaal 2 weken stuit op weerstand.

Meerdere personen in één cel

Coalitiepartijen PVV, VVD en BBB keerden zich vandaag in een debat tegen het plan van de eigen staatssecretaris Ingrid Coenradie (PVV) om gevangenen vanwege een nijpend cellentekort vervroegd vrij te laten. Volgens PVV-Kamerlid Emiel van Dijk kunnen er meer personen op een cel om het probleem op te lossen. "Celstraffen worden niet voor niets opgelegd en moeten dan ook volledig ten uitvoer worden gebracht. Laten we niet doen alsof er geen andere mogelijkheden zijn dan het vervroegd vrijlaten van veroordeelde criminelen."

Als het aan Van Dijk ligt worden er dus meerdere personen op een cel geplaatst. "Het gaat om 6.700 privécellen die als meerpersoonscel kunnen worden ingezet, dat volledig binnen alle regelgeving Europees en nationaal kan worden bereikt."

Zware criminaliteit

Dat er nu een cellentekort is was volgens hoogleraar Criminologie en Vergelijkende Penologie Miranda Boone in zekere zin voorspelbaar. "De instanties richten zich al sinds 2016 op zwaardere vormen van criminaliteit: ondermijnende criminaliteit en georganiseerde drugscriminaliteit. En dan kan je op een gegeven moment voorspellen dat dat er ook toe leidt dat er meer druk op de gevangenis komt."

Ze legt uit: "Het zijn vooral die zware straffen die ook druk op de gevangeniscapaciteit brengen. Tegelijkertijd hebben we sinds 2013 best veel gevangenissen gesloten."

Alternatieven voor een gevangenisstraf

Een rechter legt een straf op maar de persoon die de straf moet uitzitten, zit 2 weken korter volgens het plan van Coenradie. Boone vindt dat er met het plan afbreuk wordt gedaan aan het oordeel van de rechter. Zij zou liever zien dat er in plaats van een gevangenisstraf, vaker gekeken kan worden naar alternatieven om de vrijheid van een gedetineerde te beperken.

Als voorbeeld noemt ze een enkelband of intensieve toezicht bij reclassering. "Daar is ook heel veelvuldig gebruik van gemaakt in de jaren 90 toen we eigenlijk nog veel meer druk op de gevangeniscapaciteit hadden in Nederland", zegt Boone.

Risico voor veiligheid

Het 2 weken eerder vrijlaten van gevangenen zou ten koste gaan van de veiligheid, zo zegt Geert Wilders op reactie van de plannen van Coenradie.

Boone is het daar niet mee eens: "Voor de korte termijn zou je kunnen zeggen dat ze meer mogelijkheden hebben om strafbare feiten te plegen. Tegelijkertijd weten we dat onder toezichtstelling bij de reclassering of elektronische detentie vaak voor de langere termijn een veel positiever effect heeft op die resocialisatie. En dat de gevangenisstraf eigenlijk een negatief effect heeft op die resocialisatie en op die recidieven."

'We kunnen nu niet anders'

Staatssecretaris Coenradie herhaalde in het debat dat zij het vervroegd vrijlaten van gevangenen een 'rotmaatregel' vindt maar geen andere keuze heeft omdat het tekort aan cellen te groot is. "We hebben naar alles gekeken. En de conclusie is: we kunnen nu niet anders." Meer personen op een cel zou het gevangenispersoneel in gevaar brengen.

Dinsdag stemt de Kamer over het voorstel gevangenen vanwege het cellentekort in het uiterste geval 2 weken eerder vrij te laten. Het is op dit moment nog onduidelijk of de staatssecretaris op een meerderheid kan rekenen.