Al 20 jaar geregeld tekort aan isotopen uit Petten voor kankerbestraling: waarom het probleem maar niet wordt opgelost

Ze zijn hard nodig voor bestraling van kanker: medische isotopen. Maar er is een tekort aan omdat de kernreactor in Petten weer stil ligt. En dat gaat al 20 jaar zo. Er wordt aan oplossingen gewerkt, maar erg snel gaat het niet.

De reactor in Petten produceert medische isotopen. Dat zijn radioactieve stoffen die onmisbaar zijn bij het opsporen en behandelen van kanker. Stopt de reactor met produceren, dan levert dit een tekort op aan isotopen, met soms grote gevolgen voor de patiënt.

Grote impact, weinig gedaan

De reactor was vorige maand 4 dagen stilgelegd voor klein onderhoud, maar is op 21 januari niet meer opgestart nadat de lekkage in een kelder was ontdekt. Het is bepaald niet de eerste keer dat de reactor stil staat. In 2002 kwamen de eerste waarschuwingen over dreigende tekorten van isotopen, de eerste, maar zeker niet de laatste.

"We waarschuwen hier al zo lang over maar een oplossing is niet. In 2017 nog is er een groot rapport van het RIVM geweest, waarin duidelijk naar voren kwam hoe groot de impact is als deze sector uitvalt. Er is nog weinig gedaan. Ik word daar best wel moedeloos van", zegt Marcel Stokker, nucleair geneeskundige van het Antoni van Leeuwenhoek-ziekenhuis.

Een tekort aan isotopen is slecht nieuws

Het stilliggen van de nucleaire reactor Petten treft mogelijk honderden kankerpatiënten. Naast het behandelen van uitgezaaide kanker zorgt de reactor ook voor isotopen die gebruikt worden bij scans, die bijvoorbeeld hartaandoeningen kunnen vaststellen.

Zonder deze isotopen krijgen zij een slechtere of helemaal geen diagnose en therapie. Zij zouden dan korter leven, en meer bijwerkingen of meer pijn hebben. Dus is weer een tekort aan deze isotopen slecht nieuws.

'Aantal behandelingen neemt alleen maar toe'

In Nederland worden jaarlijks zo'n 450.000 diagnostische scans uitgevoerd. Daarnaast worden er 5.000 therapeutische behandelingen met radioactieve isotopen verricht bij mensen met kanker of een andere ernstige aandoening. Al verwacht nucleair geneeskundige Stokker dat het aantal mensen dat een therapeutische behandeling nodig heeft het komende jaar flink gaat toenemen.

"Dat komt omdat we nu weten dat patiënten met prostaatkanker ook gebaat zijn bij zo'n therapeutische behandeling met isotopen", legt hij uit. "Ook andere soorten kanker zullen het komende jaar op deze manier behandeld gaan worden is de verwachting. Het aantal behandelingen zal daarmee toenemen naar 10.000 per jaar, verwacht ik. Terwijl we al jaren kampen met tekorten, neemt de vraag naar deze isotopen wereldwijd alleen maar toe."

Bijspringen door TU Delft

Ook in 2010 was er een tekort aan isotopen. Toen is er aan de TU Delft gevraagd of zij een back up konden doen. De TU Delft heeft namelijk ook een onderzoeksreactor, zij kunnen 10 procent aan isotopen produceren van wat Petten kan leveren.

Bert Wolterbeek, directeur Reactor Instituut Delft, laat weten dat zij toen hebben aangegeven dat mocht het nodig zijn, zij bij kunnen springen. Dat is er nog niet van gekomen. "In 2010 zijn de oplossingen toen ergens anders gevonden en nu kunnen we wel opstarten. Dat duurt alleen zes weken voor ons, tegen die tijd is het tekort alweer opgelost. Als Petten het overziet tenminste", zegt Wolterbeek.

Helft wereldproductie ligt stil

Er zijn wereldwijd zes reactoren die medische isotopen maken: in België, Nederland, Polen, Zuid-Afrika, Australië, en Tsjechië. De reactoren in België en Nederland, die nu stil liggen, produceren het overgrote deel. Zij produceren 50 procent van de wereldproductie.

De reactor in België ligt op dit moment ook stil, vanwege gepland onderhoud. In 2010 is afgesproken dat de reactoren met elkaar moeten afstemmen wanneer ze onderhoud gaan doen, om ervoor te zorgen dat ze niet tegelijkertijd stilstaan.

'Besteedt geld voor onderhoud aan een nieuwe reactor'

De reactor in Petten draait inmiddels al 60 jaar. "De reactor in Petten aan het einde van zijn levensduur, dus er is veel onderhoud nodig om het draaiende te houden", zegt Wolterbeek. Over het onderhoud maakt hij zich niet zoveel zorgen, maar wel over het plotseling stilvallen van de reactor.

"De uitdaging waar wij voor staan is hoe je ervoor zorgt dat we niet voor verrassingen komen te staan als zo'n reactor stilvalt. Het onderhoud is ook erg duur, dus je kan dat geld ook besteden aan het bouwen van een nieuwe reactor", zegt hij.

Nederlandse techniek naar België

Wat zijn die andere mogelijke andere opties? Wereldwijd wordt gekeken naar andere oplossingen voor dit probleem. Bij ASML hebben ze een aantal jaar geleden al een speciale techniek ontwikkeld waarbij je geen reactor nodig hebt.

In Nederland was er geen interesse dus is de chipmaker naar België gestapt. Daar gaan ze het idee van ASML nu realiseren. Ook de Amerikaanse Firma Shine zegt de isotopen te kunnen maken, maar doet dat met een elektronenlaser, een magnetronachtige techniek die geen radioactief afval produceert.

Financiering nieuwe reactor niet rond

Het was de bedoeling dat er in 2015 een nieuwe centrale in Petten zou komen, Pallas geheten. De provincie werkt al sinds 2012 samen met het Rijk aan de ontwikkeling van de Pallas-reactor en heeft voor de voorbereiding een lening van 40 miljoen afgegeven.

Verschillende private partijen concludeerden dat het niet rendabel was en daardoor kwam de financiering niet rond.

Dit voorjaar meer duidelijkheid

Het kwam op het bord van de overheid. Waarom dat zo lang duurt? "Het moet erg secuur gebeuren", laat een woordvoerder van minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Ernst Kuipers niet heel verrassend weten.

Volgens Stokkel voor kankerpatiënten belangrijk dat er snel een knoop wordt doorgehakt. De woordvoerder van minister Kuipers, die de knoop moet doorhakken, laat weten dat hij probeert dat in het voorjaar meer duidelijk te geven over de komst van de nieuwe reactor.