Grote kans dat je de komende tijd een informatiefolder over afval scheiden in de bus krijgt. Of ludieker: Pizza-kliko’s, een pratende afvalbak en Green Tickets helpen je de weg te vinden in de afval-jungle. Want die regels zijn niet altijd even duidelijk.

Gemeenten zien de vervuiling van afval toenemen en dat kost ze bakken met geld. Zo liepen de kosten in Twente vorig jaar zelfs in de miljoenen. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het inzamelen van afval en bepalen zelf hoe ze dat doen. Vandaar de landelijke verschillen. Als afval netjes gescheiden wordt aangeleverd, levert dat geld op. Maar als het vervuild is, wordt het afgewezen en krijgen ze niks.

Stimuleren succesvol scheiden

En dus zijn gemeenten druk bezig om de burger weer te stimuleren om succesvol te scheiden. Onlangs hebben ze de campagne Recycleklaar.nl gelanceerd. En het ene na het andere lokale initiatief duikt op. Afvalcoach Bas Rhamdan deelt sinds kort in Haarlem bijvoorbeeld 'Green Tickets' uit.

Als je Rhamdan mag geloven, is het echt niet zo moeilijk. Hij loopt in de gemeente Haarlem kliko's na en controleert of inwoners hun afval in de goede bak stoppen. Hij is niet ontevreden, afval scheiden gaat in Haarlem best goed. Maar het kan altijd beter: "Plukjes huisstof in de gft-bak, nee dat gaat helemaal mis bij het verbranden. En bakjes horen ook niet in de groene kliko."

Green Tickets en pizza-kliko's

"We hebben vijftien Green Tickets te vergeven, een echt lot uit de loterij", legt Rhamdan uit. De Green Tickets zijn geïnspireerd op de Gouden Tickets uit Sjakie en de Chocoladefabriek. De prijs is wel iets minder benijdenswaardig dan in het kinderboek, maar toch niet onaardig: wie goed scheidt, maakt kans op een luxe afvalscheidbak.

Ook in Wijk bij Duurstede zitten ze niet stil. Daar wordt het straatbeeld verrijkt met een 'pizza-kliko'. De saaie grijze bakken zijn beschilderd met een pizzadoos, zodat het niet te missen is dat de vieze dozen daarin moeten.

Fout afval niet meegenomen

"We waren er een beetje klaar mee", vertelt Hans Kramer van Wijk Schoon Gewoon. Hij kwam daarom met het idee van de pizza-kliko. "Sinds corona bestellen mensen vaker pizza en eten het buiten de deur op. Alleen al daardoor raken de prullenbakken snel vol. En bij het oudpapier mogen die dozen natuurlijk ook niet."

De creativiteit lijkt oneindig als het om afval gaat. Een pratende afvalbak in het Zeeuwse Goes, een groen-geel-rood kaartsysteem in Nijverdal. Maar er zijn ook gemeenten die voor een strenge aanpak kiezen: in Aa en Hunze worden de komende weken kliko's met fout afval niet meegenomen.

Tegenstrijdige berichten

Dat het de burger soms duizelt in de recycle-jungle, snapt Hester Klein Lankhorst van het Afvalfonds ook wel. Wat daarbij niet helpt zijn alle tegenstrijdige berichten die je leest. Nascheiden zou volgens die berichten bijvoorbeeld beter zijn dan dat de burger het thuis doet. Of de berichten die zeggen dat afval scheiden geen zin heeft, omdat het toch op een hoop komt.

"Op een gegeven moment sluipt er ook in: 'Er zal wel weer wat naar de verbrandingsoven gaan'", zegt Klein Lankhorst. "Dat is dus niet waar, dat moet je ook blijven uitleggen. En gemeenten moeten dat ook naar hun burgers blijven communiceren."

Wat je scheidt is gratis, restafval kost geld

Uiteindelijk moeten we in 2050 helemaal van van het restafval af zijn, zo werd al besloten door het kabinet Rutte II. Nu ligt dat nog dik boven de 100 kilo per persoon per jaar. Over 30 jaar moet dat aantal door beter te scheiden helemaal naar nul.

Een van de manieren om dat te bereiken is om mensen te laten betalen voor het afvoeren van hun restafval, het zogenaamde Diftar-systeem. Alles wat je scheidt is daarbij gratis, maar restafval kost geld.

Praktijk gaat niet altijd goed

In Wijk bij Duurstede hebben ze dat betaalsysteem al, vertelt een jongen die net in de oude haven met een groep vrienden pizza heeft gegeten en op het punt staat de doos in de pizza-kliko te gooien. "Thuis deden we normaal alles in de grijze kliko, maar nu kost dat geld en dus scheiden mijn ouders het afval thuis." En wat doet hij thuis dan met de pizzadoos? "Nou, thuis hebben we geen pizza-kliko, dus die gaat het in het oudpapier."

Het is een logische gedachte. Maar de doorgewinterde afvalscheider weet dat een pizzadoos niet bij het oudpapier hoort, het moet bij het restafval. Aan goede bedoelingen ontbreekt het bij recyclend Nederland vast niet, maar door het woud aan regels gaat het in praktijk vaak niet goed.

Door alle problemen met stikstof zou je denken dat de luchtkwaliteit in Nederland er slecht voor staat. Maar de lucht in Nederland wordt steeds schoner. Dat concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving. "Maar we kunnen nog niet achterover leunen."

"Er ligt een deken van luchtvervuiling over Europa, en die wordt veroorzaakt door verschillende chemische stoffen die worden uitgestoten", licht Marko Hekkert, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) toe. Het inademen van die stoffen is schadelijk voor onze gezondheid.

Europese afspraken

Stoffen als zwaveldioxide, stikstofoxide, ammoniak en fijnstof zijn een stuk minder aanwezig in de lucht dan jaren geleden, zo concludeert het PBL, dat de luchtkwaliteit samen met het RIVM onderzocht.

Dat komt doordat Europa eerder afspraken heeft gemaakt om die uitstoot te verminderen en de lucht weer schoner te krijgen. Auto's, schepen en stallen moesten minder vervuilend worden gemaakt. Afspraken met de industrie spelen een belangrijke rol. "Ze hebben nieuwe technieken ontwikkeld en geïmplementeerd, en dat heeft gewerkt. De auto's die we nu kopen zijn een stuk schoner dan 20 jaar geleden", zegt Hekkert.

Emissiedoelen in zicht

Onze lucht is nu dus een stuk schoner dan decennia geleden. En wordt ook nog schoner, zo is de verwachting. Bijvoorbeeld doordat we meer elektrisch gaan rijden. Het PBL denkt dat de kans groot is dat we de Europese emissiedoelen in 2030 gaan halen.

Waar vroeger bijvoorbeeld zwavel een groot probleem was, speelt die stof nu nauwelijks nog een rol, merkt Hekkert op. "Dat leidde tot zure regen, waardoor bossen doodgingen. Maar nu hebben we het niet eens meer genoemd in onze presentatie."

Schonere kachels

Fijnstof is nog wel een punt van aandacht. Daar is volgens het PBL wel een daling te zien, maar veel minder scherp dan bij andere stoffen. "Van fijnstof worden mensen echt ziek, maar we hebben er ook zelf veel invloed op", zegt Hekkert.

Het gebruik van houtkachels stoot bijvoorbeeld veel fijnstof uit. Wie iets aan zijn vervuiling wil doen kan een schonere kachel aanschaffen.

Levensverwachting 8 maanden korter

Voor onze gezondheid en kwaliteit van leven is de luchtkwaliteit van groot belang. De levensverwachting in Nederland wordt door de luchtvervuiling gemiddeld 8 maanden ingekort. Als deze verbetering zich doorzet, kan dit teruglopen tot 4 maanden.

"Dat klinkt misschien niet als een groot verschuil, maar het is een gemiddelde voor heel Nederland. Veel mensen overlijden hier gewoon jaren eerder door."

Landbouwsector blijft vervuilen

Maar ondanks een forse daling van de ammoniakuitstoot, liggen de landelijke doelen voor stikstofdepositie op de natuur nog ver buiten bereik. "De landbouw is de sector die nog relatief veel blijft uitstoten", zegt Hekkert.

Als het gaat om de gezondheid van de mens gaat het nu een stuk beter, maar de natuur heeft het nog zwaar. Daar zal dan ook nog hard aan gewerkt moeten worden om aan de normen te voldoen. "We kunnen nog niet achterover leunen."