Aanslag op Duitse kerstmarkt in Maagdenburg roept veel vragen op, maar trek geen overhaaste conclusie, zegt terrorisme-expert

De aanslag op de kerstmarkt in het Duitse Maagdenburg heeft inmiddels aan vijf mensen het leven gekost en er zijn 200 gewonden gevallen. Een 50-jarige man uit Saudi-Arabië reed vrijdagavond in op de menigte. "Absolute veiligheid bestaat niet."

De verdachte van de aanslag kon uiteindelijk worden gearresteerd en de politie gaat ervan uit dat hij alleen handelde. Toch blijft er nog veel onduidelijk over de aanslag en hoe dit heeft kunnen gebeuren.

'Verwarrend beeld van verdachte'

Jelle van Buuren is universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden en terrorisme-expert. Hij volgt de ontwikkelingen in Duitsland na de aanslag. "Het beeld wat we tot nu toe hebben van de verdachte is eigenlijk een heel verwarrend beeld", legt hij uit.

Zo gaat het om iemand van 50 jaar die in 2006 vanuit Saudi-Arabië naar Duitsland is gevlucht. "Hij heeft asiel gekregen in Duitsland en is zich toen heel sterk gaan maken om ook andere mensen uit Saoedi-Arabië die ex-moslim zijn geworden, naar Duitsland te krijgen."

Boos op Duitse staat en burger

De man radicaliseert, ziet terrorisme-expert Van Buuren. "Hij krijgt op een gegeven moment veel politieke sympathieën voor radicaal-rechtse en extreemrechtse bewegingen. En hij wordt eigenlijk steeds bozer op de Duitse staat."

Die boosheid van de aanslagpleger richt zich volgens Van Buuren op een gebrek aan hulp van de Duitse staat. "Hij heeft het idee dat de Duitse staat hem niet helpt bij het brengen van ex-moslims naar Duitsland."

Persoonlijk motief

Van Buuren: "Op een gegeven moment zegt hij: 'ik ga ook de Duitse burgers verantwoordelijk houden voor het onrecht dat mij en mijn ex-moslims die ik probeer te helpen, wordt aangedaan'."

De terrorisme-expert denkt dan ook dat een soort 'persoonlijk wraakmotief' van de dader mee heeft kunnen spelen.

Wachten op meer informatie

De terrorisme-expert spreekt bij de aanslag op de kerstmarkt van een 'specifiek geval'. Dat is een ontwikkeling die Van Buuren al een tijdje ziet. "We zien al langer dat er een soort rare cocktail begint te komen bij een hele hoop cases van denkbeelden, boosheid en emoties, die niet makkelijk in een categorie te plaatsen is."

Volgens hem maakt dat het ook zo ingewikkeld om dit soort zaken te beoordelen, gaat hij verder. "We zijn altijd geneigd om er zo snel mogelijk een etiket op te willen plakken. Of meteen te oordelen: wat is hier aan de hand? Hebben we het idee dat we het snappen en dat we controle hebben? Keer op keer is eigenlijk de les: stel dat oordeel nu even uit."

Oordeel

Dat we na zo'n aanslag al snel een oordeel trekken, zag Van Buuren gisteravond. "Als je de optelsom maakt van nationaliteit, Saudi-Arabië, een kerstmarkt en dan met een auto op mensen inrijden, dan wordt er al snel van uitgegaan dat het om een jihadistisch gemotiveerde aanslag gaat."

Hij gaat verder: "En op zich is dat ook begrijpelijk. Alleen als je dan voor de volgende dag kijkt wat we allemaal weten, is het dus absoluut niet een jihadistisch gemotiveerde aanslag."

Hoe bescherm je de samenleving?

De terrorisme-expert roept daarom op om die complexiteit te zien en dan vervolgens de vraag te stellen: 'hoe kun je de samenleving beschermen tegen dit soort vormen van ongekende gewelddadigheid met zoveel slachtoffers?'

Volgens Van Buuren draait het daar uiteindelijk om en niet op het etiket dat je daar wel of niet opplakt.

Meer veiligheidsmaatregelen

Hoe kan het dat niemand dit heeft zien aankomen? Volgens de terrorisme-expert is dat met de kennis van nu altijd makkelijk te zeggen. "Hoe goed je ook je best doet om veiligheidsmaatregelen te nemen. Er is altijd de kans dat toch iets of iemand er doorheen glipt. Dat is wat we helaas gisteravond hebben gezien."

Toch ziet Van Buuren ook dat kerstmarkten wel meer veiligheidsmaatregelen hebben genomen na eerdere aanslagen. Zo reed in 2016 een vrachtwagen in op een kerstmarkt in Berlijn waarbij 13 doden vielen en 67 gewonden. Deze aanslag werd opgeëist door Islamitische Staat (IS).

Geen garantie op veiligheid

Van Buuren ziet dat kerstmarkten en andere evenementen waar veel mensen op af komen, steeds beter worden afgeschermd. Zo worden er altijd betonblokken neergezet. Dit moet voorkomen dat een auto of een bestelbus zo de markt op kan rijden.

Toch is dat bij de kerstmarkt in Maagdenburg wel gebeurd. "Hoe dat heeft kunnen gebeuren is nog onderwerp van onderzoek en er valt op dit moment verder nog niets over te zeggen. Het laat wel zien, absolute veiligheid bestaat niet", sluit hij af.