"We hebben een draak bestreden. Hij is nu terug in zijn hok, maar je hoort hem nog steeds grommen." Het is beeldspraak die Jan Harm Zwaveling vaker gebruikt als hij uitlegt wat de impact van corona op zijn ziekenhuis en zijn personeel is geweest.
De ziekenhuizen in Brabant en Limburg hebben misschien wel de grootste crisis in hun bestaan doorstaan. Maar nu toch het ergste voorbij lijkt te zijn, zijn de ziekenhuisbestuurders allesbehalve zorgeloos. We blikken met negen bestuurders terug op deze heftige periode.
Slapeloze nachten
De rust is nu langzaam teruggekeerd in zijn Máxima Medisch Centrum in Veldhoven, maar Zwaveling krijgt die draak niet uit zijn hoofd. "Ik merk dat wat me nu het meeste bezig houdt: hoe lang ligt die draak nog in onze achtertuin? Wat komt er op ons af? Niemand die het weet. Er hangt nog een heel donkere wolk boven het land en boven ons ziekenhuis. Iedereen is tastend op weg. Er is geen plausibel scenario hoe dit gaat eindigen."
Veel bestuurders zeggen slapeloze nachten te hebben gehad toen de golf aan patiënten hun ziekenhuis overspoelde. "Ik lig niet vaak wakker, maar hiervan heb ik wél wakker gelegen", zegt David Jongen, bestuursvoorzitter van Zuyderland, met ziekenhuizen in onder meer Heerlen en Sittard.
Werken in hoog tempo
"Er was in het begin heel veel zorg en ongerustheid bij iedereen. Wat gaat dit betekenen? Hoe ver schiet dit door? Gaan we dit redden met elkaar? Dat was echt voelbaar", vertelt Jongen.
Topvrouw Ankie van Rossum van het VieCuri Medisch Centrum in Venlo en Venray lag er ook wakker van. "Ik heb weinig geslapen, maar dan niet zozeer in de zin van zorg, maar vooral omdat je op zo'n hoog tempo aan het werk bent. Je probeert gecontroleerd het steeds een stapje voor te zijn. Dus het is vooral die alertheid die maakt dat je minder slaapt."
Veel patiënten overleden
Naast slapeloze nachten, zijn vrijwel alle bestuurders vooral bezorgd over de impact op hun personeel. Fysiek, maar misschien vooral mentaal. De emotionele druk was enorm, zegt Geert van den Enden, bestuursvoorzitter van het regionale ziekenhuis Bernhoven in Uden.
"Er kwamen hier zó veel patiënten. De ernstig zieken bleven hier, en de mensen die we konden vervoeren gingen weg. Dat betekent dat je hier een hele a-selecte groep patiënten krijgt waarvan er heel veel dood gingen. Dat was heel zwaar voor heel veel dokters en verpleegkundigen."
'Tweede piek kan personeel écht niet aan'
De bestuurders zijn optimistisch over het afwenden van een tweede golf, en in het ergste geval het afvlakken ervan. En dat is ook noodzakelijk, benadrukken de bestuurders. Want het is de vraag of verpleegkundigen en artsen nóg zo'n golf aan patiënten aankunnen. Marja Weijers van het Laurentius Ziekenhuis in Roermond: "Als we weer een piek krijgen in het najaar dan wordt het erg moeilijk om dat op te vangen. Voor ons personeel wordt dat heel zwaar."
"Als je me nu vraagt waar ik me nu het meeste zorgen over maak, dan is dat ons personeel", vult Helen Mertens, bestuurslid en aankomend bestuursvoorzitter van het Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC) aan. "Dat heeft enorm veel voor de kiezen gehad. En ook wel duidelijk is dat ze bij het hervatten van de reguliere zorg niet zomaar door kunnen."
Lees ook
Hervatten reguliere zorg
Want ook die gewone zorg heeft flink te lijden gehad onder de corona-uitbraak. "Waar je zelf achterkomt tijdens zo'n crisis is dat er eigenlijk twee crises tegelijk zijn", zegt topman Piet Hein Buiting van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch. "Die van de coronabesmettingen, met het lijden tot soms dodelijke afloop aan toe."
"Maar ook de patiënten met andere klachten die niet kunnen of durven komen, en ook daar wordt schade geleden. En dat is nu ons grootste probleem. Wij denken dat 25 procent van de patiënten die we eigenlijk zouden moeten hebben wegblijft. En dat is toch fors."
Lees ook
Anderhalvemetersamenleving
Ziekenhuizen proberen met consulten op afstand een deel van de wachtlijsten weg te werken. Maar de anderhalvemetersamenleving is ook in de wachtkamer een feit, en belemmert het inhalen van de achterstanden.
"Waar je voorheen vijf patiënten per uur kon zien, moet er nu tussendoor schoongemaakt worden, dus je kunt nu minder patiënten helpen", zegt Ankie van Rossum. "Of je moet 's avonds doorwerken, of in het weekend. Maar heb je daar wel de medewerkers voor? Die moeten ook nog herstellen."
Terug naar normaal?
Vóór corona had het VieCuri 12.000 'patiëntbewegingen' per week. "Tijdens de uitbraak waren dat er 3.000 tot 4.000. En nu zitten we weer op 8.000. Dus terug naar normaal? Ik weet niet of we op dat oude niveau van 12.000 per week de komende twee jaar gaan terugkomen."
En de problemen zijn er niet alleen met de zorg voor patiënten, maar ook financieel. "Ons verdienmodel is het verrichten van behandelingen waarvoor we betaald worden", zegt Olof Suttorp van het Amphia Ziekenhuis in Breda. "Dat is natuurlijk minder geworden en als je het zou gaan uitrekenen zou het betekenen dat de meeste ziekenhuizen nu technisch failliet zouden zijn. Dus de markt alleen kan dit niet dekken."
Financiële problemen
Het Zuyderland Ziekenhuis koerst bijvoorbeeld af op een miljoenentekort. "Als wij niet geholpen worden zullen wij aan het eind van het jaar een groot probleem hebben", zegt topman Jongen. "Wij hebben in maart en april ongeveer 60 miljoen aan inkomsten niet binnengehaald en 7 tot 8 miljoen extra kosten gemaakt. Dat is dus een financieel probleem van 65 miljoen."
Hoewel zorgverzekeraars hebben aangegeven bij te springen, zijn bestuurders er niet allemaal gerust op. "De financiële gevolgen zijn spannend, zelfs voor dit jaar", zegt Jan Harm Zwaveling. "Gaan er ziekenhuizen omvallen door de coronacrisis? Komt het goed? Het is nog geen kat in het bakkie. Als het goed komt, komt het heel krap goed. Volgend jaar is heel moeilijk te voorspellen, want we krijgen met inhaalzorg te maken."
Patiënten wegkapen
De crisis heeft sommige bestuurders ook aan het nadenken gezet over de marktwerking in de zorg. Zo vindt Bart Berden van het Elisabeth Tweesteden Ziekenhuis in Tilburg dat de epidemie duidelijk heeft gemaakt dat het anders moet.
"We zijn de afgelopen jaren als ziekenhuizen wel heel erg in een stramien van concurrentie terecht gekomen. Wij moesten de patiënt bij de concurrent wegkapen. Tijdens een crisis als deze werkt dat niet. En ik ben ervan overtuigd dat we ook na deze crisis het veel meer in samenwerking moeten zoeken."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.
