Wetenschappers die de revolutionaire technologie CRISPR-cas hebben bedacht, willen dat deze tijdelijk niet meer op menselijke embryo's wordt gebruikt. Over deze proeven op ongeboren baby's moet volgens hen eerst goed worden nagedacht.

Dat zeggen ze in wetenschapsblad Nature. De wetenschappers willen 5 jaar pauze voordat er nieuwe proeven worden gedaan met ongeboren baby's. Eerst moeten er beslissingen worden genomen over de verschillende maatschappelijke, ethische en morele kwesties om de proeven heen. Hans Clevers, wetenschappelijk directeur van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie, snapt de zorgen van zijn collega's.

Lulu en Nana

Het was groot nieuws toen eind vorig jaar twee Chinese baby's, Lulu en Nana, geïntroduceerd werden als de eerste genetisch gemanipuleerde baby's ter wereld. De Chinese art Jiankui He, had met CRISPR-cas de twee baby's immuun gemaakt tegen het hiv-virus. "Een grove inschattingsfout," noemt Clevers het, die al meer dan 30 jaar onderzoek doet naar DNA.

De Chinese arts verwachtte een heldenonthaal voor zijn genbaby's, maar oogstte afkeuring en verontwaardiging. Waarom? "Naast de ethische discussie die er is ontstaan over het veranderen van DNA, is er ook nog een discussie over de veiligheid. We kunnen nog helemaal niet garanderen dat CRISPR-cas veilig genoeg is om toegepast te worden op ongeboren baby's."

Nieuwe erfelijke ziektes maken

Het is dus geen garantie dat CRISPR-cas effectief en veilig is, volgens Clevers. "Dat corrigeren van 'fout' DNA gaat heel makkelijk. Maar het komt ook met grote regelmaat voor dat het DNA niet alleen verandert op de plek waar je op mikt, maar ook per ongeluk ergens anders in de code."

Dat betekent dat de Chinese baby's nu wel hiv-resistent zijn, maar dat ze nu een andere, erfelijke ziekte zouden kunnen hebben. Clevers: "Die akelige consequenties zie je pas als de baby's geboren zijn. Dan is het eigenlijk al te laat." We hoeven volgens de moleculaire geneticus overigens niet bang te zijn dat er nu overal gemodificeerde embryo's geboren worden. "Na de afkeurende reacties op de Chinese baby's brandt geen enkele wetenschapper hier nog zijn vingers aan."

'Eerst veiligheid garanderen'

In 2012 werd de CRISPR-cas techniek met veel enthousiasme onthaald. Nog nooit kon er zo makkelijk en zo precies een aanpassing worden gedaan in het DNA van een levend wezen. Toch bracht de komst van de techniek ook veel vragen en discussie met zich mee. Aan de ene kant is het een prachtige uitvinding als je er erfelijke en dodelijke ziekte's mee kan 'knippen' uit het DNA van een ongeboren kind. Je kunt er levens mee redden. Maar je kunt ook zogenaamde 'designbaby's' creëren. Bruine of blauwe ogen? Lang of kort? Het is allemaal mogelijk met CRISPR-cas.

Dat is volgens Clevers een discussie waar de wetenschap niet over gaat, maar de maatschappij. "Het belangrijkste voor de wetenschap is nu om CRISPR-cas zo veilig en efficiënt mogelijk te maken. Daar wordt heel hard aan gewerkt." In de komende jaren kan dan de discussie over de techniek worden gevoerd.

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.

Het geplande topoverleg in Londen tussen de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Oekraïne over het beëindigen van de oorlog tussen Oekraïne en Rusland is tot op het laatste moment uitgesteld.

Het overleg van vandaag ging wel door, maar zonder de ministers van Buitenlandse Zaken van de meeste landen. De Oekraïense ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie namen wél deel aan de gesprekken. Zij reisden af naar Londen om zich, volgens presidentieel stafchef Andriy Jermak, in te zetten voor 'een compleet en onvoorwaardelijk staakt-het-vuren als eerste stap op weg naar een oplossing'.

Wat betekent dit voor Oekraïne?

"Eigenlijk is dit weer een stap in een behoorlijk schimmig proces waarin Oekraïne en Rusland beide proberen te doen alsof ze echt vrede willen om op die manier de Amerikanen aan boord te houden", zegt Oost-Europa expert van Instituut Clingendael Bob Deen.

De onderhandelingen vinden plaats terwijl Rusland recent, ook tijdens het paasbestand, meerdere drone-aanvallen uitvoerde. "Ze zijn erg bezig met naar elkaar te wijzen. De Oekraïners zeggen: de Russen willen helemaal geen vrede, die blijven gewoon aanvallen, zelfs tijdens het staakt-het-vuren. En de Russen proberen zo redelijk mogelijk over te komen naar de Amerikanen met allemaal eisen die voor Oekraïne eigenlijk onbespreekbaar zijn."

'Diefstal van Oekraïnes grondgebied'

Een van de eisen van Rusland is dat Oekraïne de Krim 'inlevert'. En dat is vernederend, zegt Deen. "Het moeten opgeven van de Krim is eigenlijk voor geen enkele Oekraïense president acceptabel. Dat kan je ook niet aan de Oekraïense bevolking uitleggen. Het lijkt alsof deze deal bewust geformuleerd is zodat Zelensky het er mee eens moet zijn."

"Wat er nu op tafel ligt is een 'typisch Russische geste', waarin je eigenlijk onredelijk veel claimt en daarna redelijk probeert over te komen door te zeggen dat je alleen maar wilt houden wat je al bezet hebt", gaat de expert verder. "Maar eigenlijk blijft het nog steeds diefstal van Oekraïens grondgebied."

Amerika gefrustreerd

Niet alleen met de deal, maar ook met hun afwezigheid wil vooral de Verenigde Staten een statement maken. Zo benadrukt Amerika-verslaggever Tom van 't Einde het belang van de afwezigheid van de Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken, Marco Rubio.

"De Amerikanen zijn echt ontzettend gefrustreerd dat er zo weinig ontwikkeling in de onderhandelingen zitten, president Trump voorop", zegt Van 't Einde. "Hiermee willen ze een duidelijk statement naar Oekraïne afgeven. Ze verwachten veel meer beweging vanaf hun kant."

Onredelijke verwachtingen van Trump

President Trump voerde sinds het begin van zijn presidentschap zware druk op het vredesproces. Tijdens zijn campagne zei hij binnen 24 uur een einde aan deze oorlog te willen maken, later stelde hij dit bij naar 100 dagen. "Het was onredelijk om te verwachten dat hij het in 24 uur of 100 dagen zou kunnen beëindigen en daar loopt Trump nu tegenaan", merkt Deen op over de tijdsruk die de president op de onderhandelingen zet.

Van 't Einde vult aan: "Hij wil laten zien aan zijn kiezers dat hij deze oorlog tot een goed einde kan brengen. Of hij daar nou een stuk Oekraïne voor moet opofferen of niet, dat maakt voor hem eigenlijk niet veel uit."

Hoop op beweging

Toch is dit overleg niet geheel zinloos. "Er zit echter wel degelijk beweging in", zegt Deen. "Het is niet alleen maar nep. De Amerikaanse gezant Steve Witkoff is vorige week uit Rusland gekomen met een aantal ideeën waar hij Trump van heeft weten te overtuigen. Die zijn vorige week al aan de Oekraïners en Europeanen gepresenteerd."

"Een staakt-het-vuren zou in het voordeel van Oekraïne zijn. Ze weten dat ze het niet heel lang meer vol kunnen houden, zeker als de Amerikaanse wapenleveringen stoppen", aldus Deen.

Serieuze bedreiging

Van een stop in wapenlevering heeft Oekraïne al eerder last gehad, weet Van 't Einde.

"We moeten het dreigement van Trump dat hij de onderhandelingstafel verlaat heel serieus nemen. Hij heeft al eerder alle steun aan Oekraïne 10 dagen lang stilgezet."

'Beide partijen staan onder druk'

Wat is er dan echt nodig om een einde te maken aan deze oorlog? "De Russen hopen dat ze dit conflict op militaire wijze kunnen beslechten en willen dus iets terug voor een staakt-het-vuren", antwoordt Deen.

"Beide partijen staan onder druk om toch een beetje te bewegen, maar ze zijn nog niet echt klaar voor een duurzame oplossing. Het lijkt er dus op dat ze er deze week niet definitief uit zullen komen", zegt de expert tot slot.