Alcoholslot in de auto: kun je de blaastest foppen? En andere vragen beantwoord
Het alcoholslot in de auto moet terugkomen, vindt de Tweede Kamer. Bestuurders moeten dan eerst een blaastest doen voordat de auto kan starten. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.
Jullie vragen worden beantwoord door onderzoeker Ragnhild Davidse van het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV), en door onderzoeker Martine Blom van het onafhankelijk Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) dat valt onder het ministerie voor Justitie en Veiligheid.
1. Het alcoholslot ligt weer op tafel, hoe is dit zo gegaan?
"Het alcoholslotprogramma werd eind 2011 in Nederland ingevoerd, maar stuitte al snel op allerlei praktische en juridische bezwaren en op kritiek vanuit de maatschappij", vertelt WODC-onderzoeker Blom.
"In 2015 kwamen de Hoge Raad en de Raad van State bijna tegelijkertijd met uitspraken, waarna er geen alcoholsloten opgelegd mochten worden aan nieuwe overtreders. Eind 2016 werd het programma volledig stopgezet en werden alle nog aanwezige alcoholsloten uitgebouwd."
Toch blijft het alcoholslot telkens terugkomen als interessante maatregel. "Het blijkt namelijk zeer effectief in het voorkomen van recidive, oftewel het opnieuw rijden onder invloed", zegt Blom.
Dat benadrukte ook verkeersminister Barry Madlener (PVV) afgelopen week in de Tweede Kamer. Een meerderheid van onder meer PVV, GroenLinks-PvdA en VVD pleitte daar voor een herinvoering van het alcoholslot.
Ook een grote meerderheid van de Nederlanders wil dat het verplichte alcoholslot terugkeert voor mensen die meerdere keren zijn gepakt op rijden onder invloed. Dat blijkt uit onderzoek van Ipsos I&O (in opdracht van Fonds Slachtofferhulp) onder ruim 2.000 deelnemers. 84 procent van hen vindt een verplicht alcoholslot voor veelplegers acceptabel. Voor mensen die een eerste keer worden veroordeeld, zogenoemde first offenders, is dat 43 procent.
2. Wanneer kreeg iemand een alcoholslot opgelegd?
Het doel van het alcoholslot is om te voorkomen dat bestuurders opnieuw gaan rijden met te veel alcohol op, vertelt Blom. "Dit vergroot de kans op ongelukken. Dus dit was een maatregel voor de verkeersveiligheid."
Toen het alcoholslot er in Nederland was, werden bestuurders doorgestuurd naar het CBR (Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen) voor een alcoholslotprogramma wanneer zij met 1,3 tot 1,8 promille alcohol op werden betrapt op de weg. Ook als ze voor het eerst in overtreding waren. Voor beginnende bestuurders lag de ondergrens op 1,0 promille. "Dit zijn vergelijkbare grenzen zoals die er zijn voor het tijdelijk afnemen van het rijbewijs", vertelt Davidse.
3. Ging het alcoholslot samen met verplichte hulp of voorlichting?
"Ja, het alcoholslot was onderdeel van een programma gericht was op onderliggende alcoholproblemen", vertelt Davidse. "Bij zware overtreders speelt er vaak een verslavingsprobleem. Met het alcoholslot pak je wel het rijgedrag aan, maar niet het onderliggende probleem dat voor een individu en voor de samenleving meerdere negatieve gevolgen kan hebben."
Het CBR kon daarom een educatief programma opleggen, gaat de verkeersonderzoeker verder. "Maar sommige mensen konden niet deelnemen aan dat opgelegde programma, onder andere vanwege de hoge kosten ervan. Die moest je namelijk zelf betalen."
In totaal doorliepen ruim 4.000 mensen het programma.
4. In hoeverre zijn alcoholsloten zinvol?
Blom onderzocht hoe vaak mensen opnieuw werden gepakt voor het rijden met te veel alcohol op. "Dat bleek heel weinig te gebeuren. Slechts 1 op de 100 deelnemers ging tijdens het alcoholslotprogramma opnieuw de fout in. En slechts 4 op de 100 werden in de 2 jaar daarna opnieuw veroordeeld voor het rijden onder invloed van alcohol."
Blom toonde aan dat het alcoholslot ook na uitbouw van het slot recidive vermindert, door een vergelijking te maken: "We zagen dat mensen in de 2 jaar na afronding van het alcoholslotprogramma een derde minder recidiveerden dan mensen die ook werden aangehouden, maar niet deelnamen aan het programma. Dat is dus een afname van 30 procent."
In Nederland bleek het alcoholslot op de langere termijn effectiever dan in andere landen. Bloms onderzoek geeft hier geen directe verklaring voor, maar ze vermoedt dat het komt doordat Nederland het slot combineerde met een educatief programma over de risico's van rijden onder invloed. Daarnaast kregen deelnemers hun blaastestresultaten te zien, wat mogelijk hun bewustzijn over het eigen gedrag vergrootte.
Of het alcoholslot ook leidt tot minder verkeersongevallen? Davidse van SWOV weet dat er Amerikaanse onderzoeken zijn (zoals deze en deze) waaruit blijkt dat in staten met een alcoholslot er significant minder alcoholgerelateerde dodelijke verkeersongevallen zijn dan in staten zonder zo'n slot.
"Aannemelijk", zegt ze, "want we weten dat bij een promillage van 1,5 het risico op ongevallen meer dan 20 keer zo hoog wordt als bij iemand die nuchter rijdt. Als je dus met een alcoholslot voorkomt dat mensen met zo'n hoog promillage kunnen gaan rijden, dan kun je ervan uitgaan dat dit effect heeft op het aantal ongevallen."
5. Kunnen veelplegers niet beter een rijverbod krijgen?
"Ik snap dat een rijverbod klinkt alsof het een zwaardere straf is, maar ik vraag me af of mensen het ook zo ervaren", zegt Blom. "Een rijverbod kun je makkelijk negeren; ook zonder geldig rijbewijs kun je rijden, en de kans dat je gepakt wordt is niet zo groot. Terwijl met een alcoholslot je auto simpelweg niet start als je te veel hebt gedronken."
De cijfers laten ook zien dat een alcoholslot effectiever is dan een rijverbod. "Uit verschillende onderzoeken blijkt dat gebruikers van een alcoholslot 65 tot 90 procent minder recidiveren dan bestuurders die een rijverbod kregen", zegt Davidse.
Uit recent onderzoek van Blom blijkt dat het risico op recidive bij bestuurders die ervoor kozen om hun rijbewijs in te leveren, in plaats van aan het alcoholslotprogramma deel te nemen, tien keer zo hoog was als voor bestuurders die wel aan het programma deelnamen en een alcholslot lieten inbouwen.
6. Kan de blaastest niet makkelijk omzeild worden door iemand anders te laten blazen?
"Dat denken mensen vaak, maar wordt lastig gemaakt doordat de bestuurders niet alleen moeten blazen om de auto te starten, maar ook tijdens de rit op willekeurige momenten", vertelt Blom. "Als je dus met alcohol op achter het stuur zou willen kruipen, moet er een nuchtere bijrijder zijn die bereid is om voor jou te blazen. Dat maakt het veel lastiger."
7. Waarom wordt dit niet standaard in iedere auto ingebouwd?
"De kosten voor het inbouwen van het slot waren destijds tussen de 4.000 en 5.000 euro, dus daarom wordt dit niet voor iedere auto ingebouwd", zegt Davidse. "Maar sinds halverwege 2024 is er wel nieuwe Europese wetgeving waardoor alle nieuwe voertuigen een aansluiting voor zo'n slot moeten hebben. Zodat zo'n slot makkelijker en goedkoper kan worden ingebouwd, als het nodig is."
"Wel gaan er natuurlijk jaren overheen voordat alle voertuigen zo'n goedkopere aansluiting hebben. Vooral omdat mensen met veel verkeersovertredingen vaker een lagere sociaaleconomische status hebben, en dus minder vaak een nieuwe auto kopen", zegt Davidse.