Je hebt de beelden vast gezien: Russische mannen die het land ontvluchten, omdat ze niet in dienst willen. De Russen vluchten niet omdat ze als land zelf worden aangevallen, maar omdat zíj aanvallen. Het is uitzonderlijk, maar het gebeurde vaker.

Mikhail Khodorkovsky, een Russische multimiljonair en een gezworen vijand van Poetin tweette: "Russia is most likely the first and only country in the world where people flee not because someone invaded their country, but because they invaded another country." Dat klopt dus niet, zeggen experts.

Portugezen

"Voor de 18de eeuw heb je daar denk ik geen voorbeelden van als je het echt hebt over de dienstplicht ontlopen, want dat is ingevoerd door Napoleon", zegt directeur Leo Lucassen van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Maar daarna zijn er meerdere voorbeelden van desertie en daarbij het land verlaten.

"Denk aan de Portugese jongens in de jaren 60 bij de koloniale oorlogen in Angola en Mozambique. Daar zijn jonge Portugese jongens die geen zin hadden in de dienstplicht gevlucht. Onder andere naar Spanje, Marokko en Nederland." Verreweg de meesten gingen naar Frankrijk, vertelt Lucassen, omdat daar veel Portugezen waren als gastarbeiders.

Invloed van de media

Een ander voorbeeld is de Vietnamoorlog, waarbij Amerikanen zijn gevlucht uit hun eigen land, zegt Lucassen. "Verreweg de meesten vluchtten toen naar Canada." Een verschil met Russen die nu vluchten en de Amerikanen ten tijde van de Vietnamoorlog, zijn de media, zegt de Nederlandse Amerika-deskundige, historicus en publicist, Willem Post.

"De Amerikanen kregen die oorlog voor het eerst in de huiskamer. Het was eigenlijk de eerste televisieoorlog. Bij de Russen ligt dat anders, want die krijgen propaganda. Journalistiek speelt een hele grote rol in de Vietnamoorlog. Journalisten trokken naar de jungle en zagen daar zwaargewonde Amerikaanse militairen die aan het doodgaan waren. Dat kwam op televisie. Dat maakte natuurlijk een enorme indruk."

Bekijk ook

Grote aantallen

Er wordt gesproken over honderdduizenden Russen die nu het land ontvluchten. In vergelijking met vroeger zijn dat er veel. "Ik zou niet snel een voorbeeld kunnen bedenken waarbij het echt om honderdduizenden gaat. Ik durf niet te zeggen dat het uniek is, maar het lijkt wel erg uitzonderlijk", zegt Lucassen.

Dat ziet Post ook. "Iets meer dan 500.000 mensen hebben gedeserteerd", zegt Post over Amerikanen in de Vietnamoorlog. Maar die gingen lang niet allemaal de grens over. "En dan moet ik er ook bij zeggen dat in totaal 2 miljoen Amerikanen hebben gediend in Vietnam. Dat is natuurlijk wel heel veel meer dan het aantal Russen dat nu heeft gediend in deze oorlog in Oekraïne." Lucassen denkt dat het in totaal om zo'n tienduizenden Amerikanen ging.

Amerikanen in Amsterdam

In Amsterdam werden de Amerikanen zelfs opgewacht op het Centraal Station. "Je had hier de anti-oorlogbeweging. Je kon als Amerikaanse militair natuurlijk op een Duitse basis terechtkomen en dan ter voorbereiding op je reis naar Vietnam nog even naar Amsterdam gaan om een leuke tijd te hebben."

"Als je een veilige plek had, bijvoorbeeld in Zweden, dan kwam je niet meer terug." Scandinavië was toen relatief veilig voor Amerikanen. "Er is nog steeds een groep van wel een paar 1000 Amerikanen van die tijd die in Zweden leeft", zegt Post.

Bekijk ook

Afschrikken en doodstraf

Amerikaanse autoriteiten hebben ook wel eens achteraf deserteurs opgespoord, om mogelijke dienstweigeraars af te schrikken. "Met name in de Irak-oorlog, om te laten merken: denk erom, we zitten nu in Irak, maar deserteren is er niet bij vrienden."

Formeel staat er zelfs de doodstraf op deserteren in oorlogstijd, vertelt Post. "Maar dat is voor het laatst uitgesproken in 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog."

Grote aantallen

De dienstplicht wordt niet alleen ontlopen door te vluchten of onder te duiken in eigen land, maar ook door jezelf iets aan te doen zodat je niet in dienst kunt. "Je ziet nu dat mensen hun been breken of laten breken. Die strategie is ook van alle tijd", zegt Lucassen.

"Dat gebeurde ook in de Eerste Wereldoorlog", legt hij uit. "Engelsen die geen zin hadden om de loopgraven in te gaan en zichzelf iets aandeden, waardoor ze zodanig gehandicapt raakten dat ze het leger niet in konden."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.