Het demissionaire kabinet voelt niets voor een nationaal verbod op PFAS, maar wil wachten op regelgeving vanuit de EU. Dat de stoffen schadelijk zijn voor mens en milieu, is al langer bekend. "Dat de regering hier zo laks mee omgaat, is onacceptabel."
Bijna iedere Nederlander heeft te hoge PFAS-waarden in het bloed, blijkt uit recent onderzoek van het RIVM. Dat is niet zo gek, want PFAS zijn inmiddels wijdverspreid in ons water, de bodem, de lucht en consumentenproducten van voedsel tot cosmetica en pannen.
"PFAS worden overal gebruikt", legt hoogleraar Lieselot Bisschop uit. Zij bestudeert al jaren 'Forever chemicals' vanuit de criminologische hoek en kijkt daarbij ook specifiek naar Chemours, in Dordrecht. "Om alle PFAS in Europa op te ruimen, moet je denken aan een kostenplaatje van 2.000 miljard verdeeld over 20 jaar. Dat is bijna niet voor te stellen."
Een nationaal verbod zou volgens het demissionaire kabinet niet genoeg helpen om PFAS bijvoorbeeld in drinkwater terug te dringen. Een nieuwe norm voor maximumwaarden zou 'aanzienlijke technische, financiële en maatschappelijke uitdagingen' meebrengen, staat in de begeleidende brief van het kabinet.
"Er zijn vergunningen om PFAS te lozen. En als je bepaalde rechten wil terugdraaien, dan duurt dat even. Daarvoor heb je nieuwe wetgeving nodig", legt Bisschop uit. "Dat kun je niet van vandaag op morgen doorvoeren."
Dus wordt er gewacht op Europa, voor een breder verbod. Nederland diende daar samen met andere EU-landen in 2023 een voorstel voor in. D66-Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy zou een verbod het liefst vandaag nog invoeren, zegt hij. "Nederland behoort tot een van de meest vervuilde PFAS-gebieden ter wereld. Daar moeten we heel urgent wat aan doen."
Het wetsvoorstel moet voorkomen dat PFAS vervangen kunnen worden door vergelijkbare stoffen die ook slecht zijn voor milieu en gezondheid. Wel zijn er uitzonderingen voor bepaalde productgroepen, zoals medicijnen.
En er wordt rekening gehouden dat niet voor ieder product direct een alternatief beschikbaar is. "Bij specifieke toepassingen die heel erg belangrijk zijn, kan je een tijdelijke uitzondering geven", licht Gerbrandy toe.
Maar 2 jaar na de indiening van het wetsvoorstel, wordt er nog altijd over gepraat. "De lobby heeft effect op de traagheid van de voorstellen", zegt de Europarlementariër. "Maar lobby of niet: er moet gewoon tegen gestreden worden."
"Er is een heel proces via het Europees Chemisch Agentschap om te komen tot een verbod", gaat Gerbrandy verder. "Maar daarvoor worden eerst alle uitzonderingsbepalingen van de industrie beoordeeld. Met het huidige tempo kan dat wel 10 jaar duren. Dat is volstrekt onacceptabel."
Toch wacht niet ieder land op de EU voor strengere regels. In Denemarken is al sinds juli 2020 een verbod op PFAS in materialen die in contact komen met voedsel van kracht, zoals papier en karton. En in Frankrijk is ook een verbod aangekondigd op gebruik in verschillende producten.
"Nederland kan zelf ook gewoon besluiten om te stoppen met het gebruik van PFAS", zegt Gerbrandy. "Denk aan bepaalde bestrijdingsmiddelen en pesticiden waar PFAS in gebruikt wordt. Dat ze dat niet doen, vind ik onbegrijpelijk. We weten dat het nodig is."
In Nederland geldt al wel een minimalisatieplicht, waarmee bedrijven hun uitstoot moeten beperken. Maar dat is niet genoeg, volgens Gerbrandy. "PFAS zit in heel veel producten waar het niet essentieel is. Innovatie komt pas tot stand als bedrijven gedwongen worden alternatieven te vinden. Als we het maar blijven toestaan, gaan ze die alternatieven niet ontwikkelen."
Ook Bisschop vindt het tijd voor strengere regels, zolang er nog geen EU-verbod is. "Er zijn heel veel toepassingen waar PFAS niet meer nodig zijn. En dat moet verkend worden, niet alleen bij de productielocaties maar ook tot en met het afval en waar het gebruikt wordt."