Opsporingsdiensten Duitsland bezorgd over steedse jongere rechtsextremisten, 'en dit speelt ook in Nederland'

Afgelopen week nog, werden vijf minderjarige jongens opgepakt, van wie de jongste 14 jaar oud.

'Enorme toename'

"Recente cijfers tonen aan dat in Duitsland een enorme toename is van het aantal misdrijven vanuit een rechtsextremistische ideologie", weet criminoloog Elanie Rodermond. Het soort misdaden varieert van 'hate speech' - haatdragende gedachten verspreiden - tot ernstige vormen van fysiek geweld. "En eigenlijk alles daar tussen."

Een van de misdrijven waar de jongens die afgelopen week werden opgepakt van worden verdacht, is brandstichting op locaties waar vluchtelingen verblijven. Daarnaast worden ze verdacht van het aanschaffen van explosieven om aanslagen mee te plegen.

'Zorgelijk'

Opvallend is volgens Rodermond dat deze groep steeds jonger wordt. "Dat is niet alleen in Duitsland het geval, maar ook in veel andere landen om ons heen en in Nederland zelf." Zo werd ook in ons land recent nog gewaarschuwd voor de lage leeftijd van verdachten die in beeld komen als het gaat om extremistische misdrijven.

Juist jongeren kunnen snel radicaliseren, vertelt de criminoloog. "Dat gebeurt met name online. Jongeren staan vaak aan de start van die bewegingen. Het is dus niet zo dat jongeren worden meegenomen door oudere doorgewinterde extremisten, zoals vaak wordt gedacht. Dit zijn jonge mensen die zelf het initiatief nemen." Rodermond noemt dat zorgelijk.

Ergens bijhoren

De ontwikkeling is al enige tijd gaande, vertelt ze. "Sinds een aantal jaar komen dit soort jongeren steeds vaker in beeld." Inmiddels is er ook meer zicht op hoe ze online worden gerekruteerd. "Online platforms spelen een enorm belangrijke rol in het aantrekken van nieuwe leden van een groep." Hoewel er nog geen duidelijke cijfers zijn, concludeert Rodermond voorzichtig dat er steeds meer extremistische jongerengroepen ontstaan op het internet.

Hoe dat in z'n werk gaat? "Het is vaak een mengeling tussen online en offline. Online hebben ze een enorm bereik en weten ze ook mensen die soms min of meer toevallig op een forum terechtkomen aan te trekken." Dat heeft ermee te maken dat er niet alleen over ideologie wordt gepraat, maar dat er ook wordt gelachen, dat er vriendschappen worden gesloten, memes worden gedeeld. Deze jongeren hebben het idee dat ze ergens bijhoren, legt Rodermond uit.

Steeds meer in groep gezogen

"Vervolgens zie je dat veel van de groepen ook offline bij elkaar komen om te praten over hun ideologie. Ze gaan samen sporten, organiseren uitjes, gaan naar demonstraties. Zo worden de jongeren steeds meer in zo'n groep gezogen. De groep wordt hun sociale netwerk. Op een bepaald moment bestaat het hele leven van zo'n jongere uit die groep en alles wat daarmee te maken heeft."

Rodermond vindt dat er op een andere manier gekeken moet worden naar hele jonge mensen die bepaalde daden plegen en volwassenen die dat doen. "Een jongere zit in een hele andere ontwikkelingsfase, dus het is belangrijk om vanuit die kennis naar dit probleem te kijken. En dat we naast het strafrecht, dat onvermijdelijk een rol gaat spelen, ook in de zaak in Duitsland, ook naar andere oplossingen kijken.

Kopieergedrag

Juist doordat veel van wat extremistische groepen doen zich online afspeelt, is er een gevaar voor kopieergedrag. Het is namelijk voor veel meer mensen zichtbaar. Rodermond: "Je ziet online een brede uitwisseling van criminaliteit. Op het moment dat in een bepaald land iets gebeurt vanuit een groep - in dit geval vanuit een rechtsextremistische groep - zie je dat nieuwsberichten daarover online breed worden gedeeld. En dat het daar enorm wordt toegejuicht door mensen met soortgelijke ideeën."

De kans dat er kopieergedrag ontstaat, is dan zeker aanwezig, zegt de criminoloog. "Juist vanwege het razendsnelle en enorme bereik van het internet. Dat heeft natuurlijk wel een bepaald effect, zeker als je bedenkt dat het hier om hele jonge mensen gaat, die behoefte hebben aan status, aan indruk maken. Dat hoort nu eenmaal bij die levensfase.

Politiek geweld

In Duitsland worden criminele daden, zoals die van de rechtsextremistische jongeren afgelopen week, onder politiek geweld geschaard. En die vorm van geweld is daar in het afgelopen jaar met 40 procent toegenomen, vertelt Rodermond. "Ongeveer de helft daarvan ontstaat vanuit de rechtsextremistische ideologie."

De populariteit van de extreemrechtse politieke partij AfD kan zeker een rol spelen, zegt de criminoloog. "Het blijft lastig om vast te stellen wat de invloed is van een politieke partij op de denkbeelden van mensen, maar je ziet wel dat in online groepen veel wordt verwezen naar de AfD. Ik denk overigens dat iedereen die polarisatie aanwakkert een rol heeft in de toename van rechtsextremisme."

Op veel plekken een toename

Ook in andere delen van Europa is als een aantal jaar sprake van een toename van rechtsextremisme, vertelt Rodermond. "En ook hier is er een toename van het aantal jongeren dat wordt verdacht van extremistische criminaliteit. Daar waarschuwde de AIVD recent nog voor. We zien meer en meer jongeren in beeld komen, die worden verdacht van ernstige, extremistische, terroristische misdrijven."

Veel criminele daden worden voorbereid op besloten platforms op het internet, waar de 'harde kern' van een groep opereert. Maar openbare platforms vervullen wel degelijk een belangrijke schakel, benadrukt Rodermond. "Daar is misschien nog niet zozeer sprake van criminaliteit, maar het is wel de plek waar mensen worden aangetrokken om lid te worden van dit soort groepen. En waar dus ook hele jonge mensen terechtkomen."

Maatschappelijk probleem

Wat eraan te doen valt? Rodermond: "Dat is inderdaad de hamvraag. We hebben hier niet alleen te maken met een veiligheidsprobleem, maar ook met een maatschappelijk probleem. Dus er moet een brede aanpak voor komen vanuit scholen, vanuit gemeenten." Het is belangrijk om ook ouders te betrekken, benadrukt ze.

"Er wordt soms gezegd dat jongeren radicaliseren op hun zolderkamer en dat daar geen zicht op is. Dat is natuurlijk soms het geval, maar daar liggen vaak oorzaken aan ten grondslag. Dus het is belangrijk om daar een breed beeld van te krijgen en daar op in te zetten. Er zijn veel initiatieven rond het verhogen van weerbaarheid en onderzoek naar de invloed van misinformatie en desinformatie. Dat zijn allemaal zaken die dit met elkaar hopelijk op termijn kunnen tegengaan.

Moderatie op online platforms

Ook zullen we gesprekken moeten blijven voeren met de online platforms waarop de criminele activiteiten plaatsvinden, zegt de criminoloog. Over wat hun rol is als het gaat om de moderatie van content en het in de gaten houden van wat er gebeurt. "Tot op zekere hoogte wordt dat al gedaan."

"De wat meer terroristische content wordt inmiddels behoorlijk goed verwijderd. Maar zeker de content die in het eerste opzicht niet strafbaar is, de grensgevallen die mensen een bepaalde bepaalde ideologie in kunnen trekken, daar moeten we met elkaar over nadenken. Hoe zorgen we dat de vrijheid van meningsuiting gewaarborgd blijft, terwijl we ook bewaken dat we met elkaar de democratische rechtsorde beschermen tegen radicaliserende en polariserende content?"