Lokale VVD-fracties stuurden vandaag een brandbrief aan het kabinet. Ze zijn onder meer bezorgd over de grote en toenemende stroom van asielzoekers. Maar is die toestroom wel zo groot? Volgens experts valt het relatief gezien mee.
Het aanmeldcentrum in Ter Apel zit al maanden overvol en al nachtenlang slapen er honderden mensen buiten. Er is sprake van een heuse crisis in de asielopvang.
Stabiel aantal
"We maken ons zorgen over de huidige situatie", zegt VVD-fractievoorzitter Angelique van Wijk uit Schagen op NPO Radio 1. "We zien een grote toestroom van asielzoekers en de aantallen nemen toe. De mensen die zich in Ter Apel melden komen eigenlijk uit alle regio's."
Maar over die grote toestroom is niet iedereen het eens. Demografisch onderzoeker Ruben van Gaalen van het Centraal Bureau voor de Statistiek zegt dat de aantallen asielzoekers in 2014 en 2015 veel hoger waren. Sindsdien zou het aantal vrij stabiel zijn, zegt hij.
'Een soort inhaaleffect'
"Je ziet een continue instroom van 7.500 mensen per kwartaal", vertelt hij. "Dat gaat dan om asielaanvragen plus nareizigers. Tijdens de coronajaren is dat aantal flink ingezakt. Je ziet nu dus vooral een toename omdat er de afgelopen 2 jaar veel minder mensen mochten komen. Het is een soort inhaaleffect."
Maar naast corona zijn er nog meer effecten, zegt hoogleraar migratiegeschiedenis Marlou Schrover van de Universiteit Leiden. Ze wijst op de Turkije-deal, waarbij Turkije geld van de Europese Unie kreeg om zelf vluchtelingen op te vangen. Ook daardoor kwamen er minder asielzoekers naar Nederland.
Afghanistan en Syrië
Maar in die lage aantallen komt nu verandering, vertelt ze. "Die toename wordt gedeeltelijk verklaard door mensen die Afghanistan proberen te ontvluchten, en ook door mensen die zich de afgelopen 2 jaar niet konden verplaatsen en dat nu wel doen."
"Dat zijn mensen die uit Syrië komen. Dat zijn dezelfde migranten die er eerder al waren, maar die nu meer mogelijkheden zien om te reizen", voegt ze toe.
Geen historische aantallen
Op dit moment gaat het dan ook zeker niet om een historisch hoog aantal asielzoekers, vertelt Schrover. "Het is geen piek zoals in 2015 of 2001 of in 1994. De aantallen zijn nu lager. Maar ook in die jaren zag je hetzelfde probleem."
"In de jaren daarvoor was het aantal opvangplekken en het aantal ambtenaren teruggebracht. Toen nam op een gegeven moment het aantal asielzoekers toe toe en dan kon het systeem het niet aan. Het komt met een soort regelmaat terug."
Weinig opvangcapaciteit
De opvang blijkt dan ook het grootste probleem te zijn. Hoewel mensen uit Oekraïne geen asiel hoeven aan te vragen en dus geen asielzoekers zijn, worden ze soms wel in de gemeentelijke opvang opgevangen, zegt demografisch onderzoeker Van Gaalen.
Dat zorgt volgens hem voor nog minder opvangcapaciteit. Daarnaast wijst hij net als Schrover op de afbouw van opvanglocaties als belangrijke oorzaak voor de huidige asielcrisis.
Podcast
De rubriek 'Feit of Fictie?' is nu ook te beluisteren als podcast.
Wanneer ben je 'klimaatvluchteling' en kun je dan asiel aanvragen? 'Deal tussen Australië en Tuvalu is interessant'
Een deel van de eilandengroep Tuvalu verdwijnt door de stijgende zeespiegel langzaam in de Stille Oceaan. Australië wil daarom jaarlijks honderden 'klimaatvluchtelingen' een speciaal visum geven. Is dit een nieuwe stap in migratiebeleid? "Echt uniek."
Jaarlijks kunnen 280 inwoners van Tuvalu een 'klimaatvisum' krijgen waarmee ze in Australië mogen wonen. Voor de eerste ronde hebben 3.125 inwoners zich aangemeld, dat is een derde van de totale bevolking. Het is voor het eerst dat 'klimaatvluchtelingen' op deze manier asiel kunnen aanvragen in een ander land, ziet Lore Van Praag, expert klimaatmigratie van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
'Wereld kijkt mee'
Dit 'klimaatvisum' is dus de eerste in z'n soort. "Daarom kijkt ook heel de wereld naar de ontwikkeling en de gevolgen van deze overeenkomst tussen Australië en Tuvalu", zegt Van Praag. Wat het visum volgens haar ook bijzonder maakt, is dat directe familieleden mogen meeverhuizen. "En zo hebben ze dus ook meer kans om iets op te bouwen in hun nieuwe land."
Het kan dan ook een inspiratie zijn voor andere landen in Oceanië, denkt ze. Er zijn namelijk meer eilanden die in hun bestaan bedreigd worden. "Wat ik boeiend vind aan deze overeenkomst, is dat er zo eigenlijk regionaal wordt gekeken van: hoe kunnen we elkaar helpen en hoe kunnen we preventief omgaan met de gevolgen van klimaatverandering?"
Mensen beschermen
Migratie inzetten als een voorzorgsmaatregel tegen de gevolgen van klimaatverandering is een nieuwe en mogelijk ook belangrijke stap, ziet de onderzoeker. "Dat er dus niet gewacht wordt totdat mensen al helemaal getroffen zijn door klimaatverandering en in heel moeilijke omstandigheden moeten leven."
Dat zijn vaak namelijk niet de beste omstandigheden om te vertrekken, benadrukt Van Praag. Het verstrekken van een preventief klimaatvisum is "een belangrijk keerpunt om migratie te zien als een deel van de oplossing", denkt ze. "Waarbij ook de bescherming van mensen centraal staat."
Mislukte oogsten
Toch is het lastig om te bepalen wanneer iemand zijn of haar land moet ontvluchten vanwege klimaatverandering, weet ze. "Het is het vaak ook heel moeilijk om dit te definiëren. Klimaatverandering kent hele lange, trage gevolgen." En dat zorgt er volgens haar voor dat niet altijd duidelijk is of klimaatverandering de hoofdreden is om asiel aan te vragen.
De onderzoeker noemt mislukte oogsten als gevolg van toenemende droogte als voorbeeld. Dit heeft gevolgen voor de lokale bevolking omdat er bijvoorbeeld minder werk is. "Waardoor er veel mensen zullen migreren. Maar zij zullen zichzelf veel vaker als 'economische' migranten zien." Terwijl klimaatverandering dus wel de oorzaak is van de economische achteruitgang in hun regio.
'Juridisch ingewikkeld'
Daarnaast is 'klimaatverandering' geen juridische term, legt Van Praag uit. Vluchtelingen worden beschermd op grond van het Verdrag van Genève, maar alleen als zij bang zijn voor vervolging als gevolg van bijvoorbeeld ras, godsdienst of politieke gedachten. "Niet vanwege het klimaat. Als je klimaat eraan wil toevoegen, dan moet je het hele verdrag herzien."
En dan is het nog steeds lastig, gaat ze verder. "Het is ook zeer moeilijk om klimaat in een juridische definitie te gieten. Juist omdat de gevolgen van klimaatverandering zo divers zijn en de beweegredenen van vluchtelingen soms dus ook niet zo duidelijk eraan te koppelen zijn." Dat maakt het volgens haar ook ingewikkeld voor landen om asielbeleid rond te kunnen maken.
Honderden miljoenen klimaatvluchtelingen
Beleid dat wel nodig is, denkt de onderzoeker, want veel mensen gaan ermee te maken krijgen of ondervinden het nu al. Het aantal 'klimaatvluchtelingen' wordt soms op honderden miljoenen mensen geschat. Al is het lastig om een getal te noemen omdat er geen vaste definitie is en veel onzekerheden zijn, zegt Van Praag.
"Maar er zijn in het verleden en ook in het heden al heel veel mensen die vanwege van klimaatverandering (willen) verhuizen, zowel binnen hun eigen land als naar het buitenland. Mensen zijn zich zeer bewust van hoe hun omgeving aan het veranderen is", vertelt ze. En dat is volgens haar niet alleen het geval in verre oorden als Tuvalu.
Ook in Nederland?
Ook hier speelt dit, Nederland ligt immers ook onder zeeniveau. "We houden er nu al rekening mee in het beleid, in de manier waarop en waar woningen gebouwd worden", noemt Van Praag als voorbeeld. "Maar ik denk dat er in de toekomst bepaalde regio's helemaal vrijgemaakt moeten worden, zodat die eventueel teruggegeven kunnen worden aan de natuur."
"We zullen veel meer rekening moeten houden met waar we gaan wonen en hoe", zegt de onderzoeker. En dat betekent dat ook in ons land mogelijk 'klimaatvluchtelingen' zullen moeten verhuizen. "Misschien binnen Nederland, maar misschien ook wel naar andere Europese landen." In die zin is het Australische 'klimaatvisum' ook voor ons een interessante ontwikkeling, concludeert ze.