Nationale Ombudsman heeft harde kritiek op de politiek in jaarverslag: 'Zet u volgend jaar de burger weer centraal?'
Het daadwerkelijk helpen van mensen staat voor de politiek niet voorop. Plannen zijn vaak meer voor de bühne dan voor de burger. Dat schrijven de ombudsmannen in hun jaarverslag, dat vandaag aan de Tweede Kamer is aangeboden.
De kritiek van de Nationale ombudsman, de Kinderombudsman en de Veteranenombudsman is niet mals. Ze zeggen zelf ook dat ze 'kritisch' zijn: "Onrealistische beloftes creëren wantrouwen en ondermijnen het vertrouwen in de overheid, juist bij de mensen voor wie de plannen bedoeld zijn", schrijven ze in het jaarverslag. Bij EenVandaag zegt hij: 'We hebben teruggekeken op 2024 en veel beloften die zijn gedaan, zijn niet gerealiseerd.'
Beter luisteren
De ombudsmannen riepen de overheid vorig jaar meerdere keren op om beter te luisteren naar burgers en uitvoeringsorganisaties. Dat gebeurt nog te weinig, terwijl zij juist weten welke gevolgen regels hebben op het dagelijks leven van mensen. Dat constateren de ombudsmannen.
Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen noemt als voorbeeld jongeren die niet kunnen werken omdat ze ziek zijn of een handicap hebben. Voor hen werden lokale belastingen jarenlang kwijtgescholden en ineens kregen ze toch een rekening.
Te weinig oog voor neveneffecten
Van Zutphen: "Als je niks hebt en je krijgt ineens een rekening van een paar honderd euro op de mat, dan is dat erg schrikken." Het was een onbedoeld neveneffect van beleid, en volgens de ombudsman is daar te weinig oog voor.
Ook wijst hij op het uitblijven van stikstofbeleid. "Als je bij boeren thuis komt, merk je dat de onzekerheid diep ingrijpt op de levens van mensen. Ik vind dat er een einde moet worden gemaakt aan de onzekerheid." Het uitblijven van beleid zorgt er volgens de ombudsman voor dat beloftes niet nagekomen worden.
Info
Wat is een ombudsman?
Het woord 'ombudsman' stamt uit het Zweeds en betekent zoiets als vertegenwoordiger. De Nationale ombudsman is een onafhankelijke en onpartijdige instantie die klachten behandelt over bijna alle overheidsinstanties. Bijvoorbeeld over de trage behandeling van brieven, verzoeken, of het niet reageren op uitspraken of het verkeerd toepassen van wettelijke voorschriften.
Er bestaan verschillende ombudsmannen, maar er is maar één Nationale ombudsman, die is aangesteld door de Tweede Kamer. De Nationale ombudsman bemoeit zich alleen met problemen tussen burger en overheid.
Energiefonds
De ombudsman noemt ook de derde ronde van het energienoodfonds als voorbeeld. Die compensatie voor de hoge energieprijzen kunnen mensen die niet digitaal geletterd zijn niet zelf aanvragen. Van Zutphen: "Dat had anders gekund en anders gemoeten. Na de tweede ronde was er beloofd het niet nog een keer zo te doen en toch is het gebeurd."
Volgens hem zou de politiek moeten werken aan structurele oplossingen voor de energieproblematiek, en niet telkens pleisters moeten plakken met compensatieregelingen die voor sommigen te ingewikkeld zijn.
Adviezen negeren
Daarnaast hebben de ombudsmannen kritiek op het niet luisteren naar adviezen van instanties die de rechtsstaat moeten beschermen, zoals dat van de Raad van State over de asielwetten. "Met onbehoorlijk bestuur tot gevolg", staat in het jaarverslag. Het gebrek aan oog voor mensen speelt volgens de ombudsman overal in de politiek.
"Het heeft niet te maken met partijpolitiek, maar alles met politiek. Het gaat over beloften die gedaan zijn en nog niet zijn waargemaakt. Denk bijvoorbeeld aan bestaanszekerheid, goed bestuur, medemenselijkheid en leefbaarheid."
Haalbare plannen maken
Volgens de ombudsman zijn dat thema's waar mensen behoefte aan hebben en de politiek te weinig voor elkaar krijgt. De ombudsman roept de overheid op plannen te maken die haalbaar en uitvoerbaar zijn. Zijn hartekreet: "Zet u alstublieft volgend jaar weer de burger centraal?"
De ombudsman hoopt dat er na dit jaar niet weer binnen twee jaar verkiezingen aankomen. "Dan is de burger het beu. Ik hoop dat politici plannen voor meerdere jaren gaan maken om de boel weer op orde te krijgen."
Van fouten leren
Maar de overheid leert ook van fouten, besluit de ombudsman. Als voorbeeld noemt de Nationale ombudsman de hersteloperatie van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Die was nodig nadat DUO in het verleden een algoritme had gebruikt dat studenten indirect discrimineerde bij controle van de beurs voor uitwonenden.
De organisatie bood excuses aan en werkt aan financiële compensatie, nadat ze met studenten zelf had gesproken. "Het kan dus wél", constateert de Nationale ombudsman, "burgers op een waardige en behoorlijke manier behandelen."