Deze week werd bekend dat Nabil B., de kroongetuige in de zaak tegen Ridouan Taghi, na 8 jaar celstraf vrijkomt. Dit leidt tot grote zorgen bij zijn familie, die wil dat justitie meer doet om hen te beschermen. Is dit haalbaar? "De uitvoering is lastig."
De zorgen komen vooral door het idee dat er voor de directe familie en naasten van Nabil B. niet genoeg veiligheidsmaatregelen zijn getroffen door de Staat. De afgelopen 8 jaar werden zijn broer Reduan, zijn advocaat Derk Wiersum en zijn vertrouwenspersoon Peter R. de Vries vermoord. Dat er meer slachtoffers kunnen vallen is dus niet onwaarschijnlijk.
Nieuw leven opbouwen
In 2018 sloot Nabil B. een deal met het Openbaar Ministerie (OM) en werd zo kroongetuige. De gemaakte afspraken bestaan uit twee delen, vertelt misdaadjournalist Marian Husken. Ze is auteur en maker van de podcastserie Wie praat, die slaapt, over de geschiedenis van de kroongetuige. "Het eerste deel is openbaar en gaat over de strafmaat die zal worden geëist. Het tweede deel van de overeenkomst is geheim, dat gaat over zijn bescherming als hij zijn straf erop heeft zitten."
"De bedoeling is dat hij beveiligd wordt en dat hij een nieuw leven kan opbouwen", legt Husken uit over kroongetuigen als B. "Iedereen denkt dat hij een riant vrij leven krijgt met een mooi huis en alles wat erbij hoort. De werkelijkheid is dat hij niet mag opvallen, dus hij zal zich nog steeds moet houden aan de regels van beschermingsdienst."
Afspraken over toekomst
Hoe de bescherming precies wordt geregeld is ook geheim. "Maar je kunt je er wel iets bij voorstellen. Het kan bijvoorbeeld nodig zijn dat iemands uiterlijk aangepast moet worden. En soms zijn kroongetuigen herkenbaar aan hun stem als ze een specifieke stem hebben. Dus daar moet allemaal rekening mee gehouden worden."
"De financiële regeling met de staat is ook niet voor eeuwig. Na verloop van tijd moet iemand weer voor zichzelf kunnen zorgen en zijn eigen inkomen verdienen. Mogelijk moet hij een opleiding voor een ander beroep volgen", vertelt Husken.
Ook vrouw en kinderen
Niet alleen de kroongetuige zelf wordt beschermd, ook een eventuele partner en kinderen zullen worden veiliggesteld, weet hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff. "Als iemand die heeft, dan zitten die inderdaad ook gewoon in het pakket", vertelt hij.
"Maar bij Nabil B. gaat het ook om zussen en broers en wij weten niet wat met hen is afgesproken." Ook hij benadrukt dat de details van zo'n deal geheim zijn.
'OM heeft niets geleerd'
Maar nu slaan mensen in de familie van Nabil B. dus alarm. Zo laat advocaat Peter Schouten, die de kroongetuige bijstaat, aan Het Parool weten dat hij bewijzen heeft liggen dat het OM dezelfde fouten maakt als eerder. Hiermee doelt hij op het onderzoek dat de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) eerder deed naar de beveiliging van de naasten van zijn client.
"Dat het OM zou hebben geleerd van de bevindingen van het OVV, daar valt achter de scherm niets van te merken", vindt Schouten. "Het gaat om veiligheid, veiligheid, veiligheid", zegt de advocaat tegen de krant. "Ik ben al jaren verbijsterd dat het Openbaar Ministerie dit niet lijkt te begrijpen."
Geen duidelijke lijn
Dat Nabil B. naast een gezin dus ook broers en zussen heeft die eventueel in gevaar zouden kunnen zijn, maakt volgens Brinkhoff de situatie lastig. Er is namelijk bij zo'n beschermingstraject geen duidelijke lijn tussen wie wel en geen bescherming krijgt, en wat voor bescherming. "Daar zitten met name de zorgen."
"De overheid heeft een zorgplicht voor de veiligheid van haar burgers. En als het om de naasten van een kroongetuige gaat ontstaat vaak een probleem voor wie wel of niet voor extra beveiliging in aanmerking komt", legt Husken uit. De vraag is volgens haar wie daar allemaal bijhoort: "Hoort daar de vader en moeder bij? En horen daar nog de neven en nichten bij? Dat is niet vastgelegd."
'Veiligheid is breed begrip'
Hoe ver de zorgplicht van de overheid moet of kan gaan wordt dus per kroongetuige bekeken, vertelt de journalist. "Het is afhankelijk van het soort persoon om wie het gaat. Het staat niet duidelijk uitgeschreven."
Daar komt nog bij dat 'eigenlijk alles onder de noemer veiligheid valt', voegt Husken toe. "Dat is een breed begrip." Het is volgens haar 'een verschrikkelijke regeling'. "Want ja, waar leg je de grens? Wat de overheid voldoende vindt, kan een burger of een naaste van een kroongetuige wel te weinig vinden. En wij kunnen er niet over oordelen, want alle afspraken vallen onder de noemer 'geheim'."
Is dreiging voorstelbaar?
Vertrouwen dat de overheid in ieder geval haar best doet om zo'n groot mogelijke groep in de omgeving van Nabil B. veilig te stellen, hebben Husken en Brinkhoff wel. De hoogleraar vertelt dat sinds de moord op de broer van Nabil B. dreigingen rond familieleden serieuzer worden genomen.
"Dat moment en de moorden op advocaat Wiersum en Peter R. de Vries hebben geleid tot een hele andere kijk op bescherming", weet hij. "Vroeger werd er gekeken van: zijn er tekenen, signalen of informatie dat er een bedreiging is? Maar sinds de drie Marengo-moorden kijken ze nu naar of het voor te stellen is, ook zonder dat daar concrete informatie voor is."
Geen 100 procent garantie
Als bij een kroongetuige voorstelbaar is dat de rest van zijn of haar leven geweld toegepast kan worden tegen diegene of tegen iemand uit de omgeving, dan probeert de Staat zoveel mogelijk te doen om die mensen veiligheid te bieden, zegt Brinkhoff. "Vooral aan naasten, want de kroongetuige is in principe altijd veilig."
Maar, gaat hij verder: "Je kan daar niet tot in het oneindige mee doorgaan. Er zit een grens in haalbaarheid en dus kan je uiteindelijk niet iedereen veilig houden. Dat is wel de wrange conclusie: de inspanning is er, maar er is geen 100 procent garantie."
'Risico was altijd al groot'
Ook denkt de hoogleraar dat met het vrijlaten van een kroongetuige de familie en vrienden niet meer risico lopen dan toen diegene nog in de cel zat. "Het risico was al groot en dat wordt niet minder nu hij op vrije voeten komt. De dreiging op een wraakactie blijft gelijk."
Want ook zijn naasten weten niet waar Nabil B. zal verblijven, benadrukt Brinkhoff. "Juist ook om hun veilig te houden." Wel heeft hij begrip voor hun zorgen: "Het kan natuurlijk zijn dat in het criminele milieu mensen denken van: oh, nu hebben we een kans om toch bij hem in de buurt te komen. Dat kan natuurlijk."
Wie moet wat doen?
De conclusie is dus dat de bescherming van een kroongetuige en zijn of haar naasten een hele moeilijke opdracht blijft. "Er ontstaat dan ook vaak onenigheid tussen de overheid en de kroongetuige over de mate waarin iemand verantwoordelijk is. Criminelen zijn niet gewend om zich aan regels te houden. Dat maakt de uitvoer van de regeling ook lastig", legt Husken uit.
"De kroongetuige gaat ervan uit: 'Ik heb alles gegeven en nu moeten jullie voor me zorgen'", zegt de journalist. "Maar de overheid zegt: 'Ja, ik moet voor je zorgen tot op zekere hoogte. Het moet wel normaal blijven.'"
Marengo tragisch voorbeeld
"We zeggen weleens: 'De beste kroongetuige die je kan hebben, is een kroongetuige die totaal geen vrienden of geen gezin heeft.' Dat is de fijnste kroongetuige, want dan hoef je alleen maar hem te beschermen", vult Brinkhoff aan.
"Maar ja, die bestaan natuurlijk niet", gaat de hoogleraar verder. "En dan kom je dus in de spagaat waar de Marengo-zaak een heel mooi, maar ook heel tragisch voorbeeld van is. Een spagaat van hoe en wie je gaat beschermen", zegt hij tot slot. "Ja, dat is heel lastig."