Minder straatverlichting in gemeenten leidt tot spanning tussen duurzaamheid en veiligheid

"Deze lamp is niet kapot, maar staat uit", vertelt wethouder Twan van Bronkhorst van de gemeente Wijchen. In een aantal woonwijken doet de gemeente sinds een paar maanden sommige lantaarnpalen uit.

'Alleen licht waar dat nodig is'

"Vroeger wilden we alle wegen volop verlichten. Energieverbruik en -kosten speelden nauwelijks een rol. Nu kijken we daar anders naar en willen we 'licht op maat': alleen waar dat nodig is."

Wijchen is niet de enige gemeente die de straatlantaarns minder laat branden. In Heerenveen haalden ze jaren geleden al lantaarns weg, in Barneveld startten ze deze zomer met minder verlichting op straat en in Rheden staan sinds kort lantaarnpalen met een bewegingssensor.

Licht detecteren

Langs een fietspad tussen de dorpen Ellecom en De Steeg, die onderdeel zijn van de gemeente Rheden, beweegt de verlichting met fietsers mee.

"Als ze beweging detecteren, gaat het licht van 20 naar 70 procent. Dat gebeurt ongeveer 20 meter voor je uit", vertelt wethouder openbare ruimte Dorus Klomberg.

'Beter voor natuur en portemonnee'

"Zo'n 85 procent van deze gemeente bestaat uit natuurgebied en voor dieren is het fijn als het 's avonds donkerder is", zegt de wethouder. Voor de natuur en de portemonnee zou het beter zijn om lantaarnpalen helemaal uit te zetten.

"Maar dat doen we niet, omdat mensen zich dan onveilig gaan voelen. Met deze lantaarnpalen zoeken we de balans tussen sociale veiligheid, energiebesparing en zoveel mogelijk licht beperken. Voor de biodiversiteit en tegen lichtvervuiling."

Sociale veiligheid op het spel

De straatverlichting helemaal uitdoen, dat ziet ook John de Joode van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde niet zitten. Hij is kritisch op gemeenten die daar wel voor kiezen. "In een wijk met veel jonge mensen is minder licht meestal geen probleem. Maar als je ouder wordt, heb je meer licht nodig om goed te kunnen zien."

Gemeenten moeten daarin een goede afweging maken, vindt hij. "Verlichting helemaal uitdoen scheelt veel geld, maar het draagt niet bij aan het sociaal welzijn en de sociale veiligheid van de mens. Er zijn veel andere oplossingen die beter werken."

Testen met verschillende lantaarns

Welke oplossing het beste werkt, wordt onderzocht in de Carnegiedreef in Utrecht. Langs dat fietspad staan verschillende lantaarnpalen. Elke lantaarnpaal verlicht de straat op een andere manier. De ene schijnt een smalle, witte straal van licht op het wegdek, de andere geeft warm geel licht, in een grote ronde cirkel.

"Ik krijg weleens de vraag of de gemeente dronken was toen ze de lantaarnpalen plaatste, lacht Arthur Klink van de Stichting Openbare Verlichting Nederland. "Maar dit is dus bewust zo gedaan."

Verschillende onderzoeken

Klink werkt al meer dan 40 jaar aan lichtplannen voor gemeenten. Hij legt uit dat de verschillende lantaarnpalen in de Utrechtse teststraat worden gebruikt voor uiteenlopende onderzoeken.

"We hebben bijvoorbeeld een onderzoek gedaan met slechtzienden. Die liepen dan door de straat en na afloop vroegen we welk licht ze het prettigst vonden."

Led werkt het best

Wat duurzamere verlichting een gemeente eigenlijk oplevert, onderzocht lector Smart Energy aan de Avans Hogeschool Jack Doomernik. Uit een onderzoek dat hij met Europese collega's uitvoerde, blijkt dat de grootste winst te halen is als een gemeente overstapt op led-verlichting.

"Dat bespaart gemiddeld zo'n 38 procent energie. En de meeste gemeenten stappen daar al op over. Als een lantaarnpaal vervangen moet worden, vervangen ze die voor led-verlichting."

Grote investering

Gebruikt een gemeente led-lampen én dimt ze die op bepaalde tijden, bijvoorbeeld na 23.00 uur 's avonds, dan bespaart dat zo'n 62 procent. Straatverlichting zoals in Rheden, met bewegingssensoren, zou gemiddeld 74 procent besparen.

"Maar lantaarnpalen vervangen is een grote investering en doen gemeenten dus niet zomaar. Ze wachten vaak tot de verlichting aan het eind van de levensduur is. De armatuur van een lantaarnpaal gaat zo'n 10 tot 20 jaar mee en daarna zoekt een gemeente naar de beste vervanging", legt Doomernik uit.

'Gewoon even wennen'

Zo ging het ook in Wijchen, de gemeente waar nu de lantaarnpalen uit zijn gezet. De huidige straatverlichting moet helemaal vernieuwd worden, omdat de fabrikant de huidige lampen niet meer levert. "Dus vonden we het tijd om per straat te kijken welke verlichting nodig is en welke palen uit zouden kunnen", vertelt legt wethouder Twan van Bronkhorst uit.

"We vragen inwoners wat ze ervan vinden. De reacties zijn niet altijd positief." Maar ondanks kritiek, blijft hij optimistisch. In het voorjaar bepaalt de gemeente welke lampen definitief uit kunnen en welke vervangen moeten worden. "Als de buurt een lantaarnpaal echt nodig heeft voor de veiligheid, dan blijft de lamp aan. Maar veel mensen snappen het of moeten gewoon even wennen."