'Je zou het een pauze kunnen noemen', zegt politiek commentator Joost Vullings over volgende fase in formatie

"Je zou het een pauzenummer kunnen noemen", merkt politiek commentator Joost Vullings op over de 'opdracht' die de twee partijen hebben gekregen. "Dit advies kan je zien als tijdkopen. Je ziet dat iedereen die langs is geweest bij de verkenner niet van standpunt is veranderd. Hierdoor is het heel moeilijk om gelijk te zeggen: die partijen gaan samenwerken en dan komt het wel goed."

Grote lijnen opschrijven

In de gesprekken die de afgelopen weken zijn gevoerd werd tot nu toe elke optie voor een meerderheidscoalitie geblokkeerd. Het lijkt er dus op dat er nog geen grote successen zijn geboekt in het vormen van een coalitie, verkenner Wouter Koolmees komt daarom nu met deze oplossing.

"Ze moeten een stuk schrijven over de vijf belangrijkste thema's: woningtekort, stikstof, economische groei, asiel en defensie", legt Vullings uit over de taak waar D66 en CDA zich de komende 3 weken mee bezig gaan houden. "Het moet alvast laten zien welke richting ze op willen. En als dat in grote lijnen staat, is de volgende stap om te zoeken naar partijen die zich hierin kunnen vinden."

'Dit doen we niet'

Met dit stuk hopen de twee partijen andere partijen, die ze nodig hebben om een meerderheidskabinet te vormen, eigenlijk een beetje te masseren. "Ze hebben natuurlijk invloed op hoe ze dat allemaal opschrijven. Als D66 schrijf je dan bijvoorbeeld dingen op waarvan je weet dat GroenLinks-PvdA er ook zo over denkt", legt de politiek commentator uit. "Op basis van zo'n stuk zou een partij dus kunnen denken: dit geeft ons genoeg aanknopingspunten."

Maar het kan natuurlijk ook andersom, merkt Vullings op. "D66 blokkert JA21 niet, maar ze willen het (samenwerken, red.) eigenlijk ook niet. Dus D66 en CDA zouden bijvoorbeeld ook een stuk kunnen schrijven waarvan ze zeker weten dat zo'n partij zegt: 'Dat doen we niet.'"

Voordelig voor VVD

Hoewel het stuk nu geschreven wordt door twee partijen, heeft ook een andere grote partij hier baat bij: VVD. "Die voelt zich eigenlijk best buitengesloten, zij mogen als andere grote partij niet meeschrijven", legt Vullings eerst uit. "Dat komt vooral omdat ze zeggen dat ze niet met GroenLinks-PvdA willen. Ze hebben nu eigenlijk, na jarenlang hun eigen voorkeur door te hebben gedrukt, een beetje 'straf'."

Maar dat heeft dus ook zo z'n voordeel. "Bij de VVD denken ze: we weten dat Rob Jetten met JA21 moet praten, maar dat dat voor zijn achterban moeilijk is." De achterban moet nog wennen en de komende weken zijn daar een goed moment voor, denken ze waarschijnlijk bij de VVD, zegt Vullings.

'Er moet tijd overheen'

"Het is inderdaad fijn om zijn achterban te laten wennen aan het idee dat hij met JA21 moet omgaan", zegt Vullings over een eventuele keuze van D66-leider Rob Jetten. "Na een campagne is het heel ingewikkeld om mensen tot keuzes te dwingen. Daar is het nog te vroeg voor, ze hebben allemaal beloftes gedaan. En als ze dat niet doen, zeggen mensen: 'Wat is dit?'"

Toch ziet Vullings dat een achterban zo'n onverwachtse samenwerking soms kan accepteren. "Maar daar moet toch wel tijd overheen gaan. Dan moeten er al dingen zijn gebeurd waarvan mensen denk: oké, ik vind die niet leuk maar ik snap wel dat het moet."

Verkiezingen in achterhoofd

"De partijen die gaan regeren worden over het algemeen niet echt beloond door de kiezer", gaat hij verder. "Dus je wil de omstandigheden waarin je gaat reageren zo ideaal mogelijk houden, omdat ze bang zijn voor de volgende verkiezingen."

"Als je bijvoorbeeld iemand van de VVD in de wandelgangen spreekt, kan die best zeggen: 'Oh ja, GroenLinks-PvdA, daar kan ik best lekker mee werken. Het zijn mensen die de telefoon opnemen en hun stukken lezen.'" Maar om dat openbaar te maken is een ander verhaal, legt Vullings uit. "Je stelt je stemmers dan teleur, die zien jou dan op zo'n groepsfoto met Jesse Klaver staan, dat willen ze niet."

Stabiel (meerderheids)kabinet

Dat er waarschijnlijk een samenstelling uitkomt waar niet elke achterban of elke stemmer het mee eens is, lijkt volgens Vullings in dit geval bijna niet te voorkomen. "Als je kijkt naar de uitslag kan je wel zeggen dat het een rechtse uitslag is", zegt hij over de Tweede Kamerverkiezingen van vorige maand. "Dus op zich is een centrumrechts kabinet, los van welke partij je erin zit, best wel een logische keuze."

"Maar je kunt ook zeggen, we willen allemaal een stabiel kabinet", gaat de politiek commentator verder. "Dat zegt iedereen tegen de informateur. Maar ja, met JA21 heb je maar 75 zetels in de Tweede Kamer en 23 in de Eerste Kamer. Dat is ook niet echt heel stabiel. Dan ben je eigenlijk met GroenLinks-PvdA getalsmatig beter af. Maar goed, dat is maar hoe je er tegenaan kijkt."

Na de vorige verkiezingen maakten we onderstaande uitlegvideo over de nieuwe regels in de kabinetsformatie