Hoe moet het verder met Mark Rutte na het debat? 'De Houdini van het Binnenhof is nog niet bevrijd van zijn boeien'
Het leek een week geleden een gelopen koers: het kabinet-Rutte IV zou er komen. Die zekerheid lijkt na het debat van gisteren weg. De premier kreeg een gele kaart, maar werd nog net niet weggestuurd. Vraag is of zijn positie nu onhoudbaar is geworden.
Een motie van wantrouwen haalde het gisteren niet, een motie van afkeuring wel. Premier Rutte lag zwaar onder vuur in het debat gisteren, maar wist voor nu te overleven. Volgens politiek verslaggever Marc Belinfante is zijn positie ernstig ondergraven, maar moeten we hem niet onderschatten. "Het gaat heel moeilijk voor hem worden, maar het is wel een man die moeilijkheden vaak weet op te lossen."
Wat betekent de uitkomst van het debat voor Rutte?
Een motie van wantrouwen is het zwaarste middel. Een motie van afkeuring is het een-na-zwaarste middel. Als een minister een motie van afkeuring krijgt, zegt zo'n minister na een paar dagen meestal: ik stop ermee. Je bent gewoon aangeschoten wild. En als je dan ook nog de leider moet worden van het stel, dan wordt het een heel moeilijk verhaal. Dan moet je met heel veel toezeggingen komen naar Sigrid Kaag en Wopke Hoekstra. Hij heeft echt een flinke uppercut gekregen en is nog net niet knock-out.
Welke scenario's zijn nu denkbaar?
Het is hartstikke pijnlijk voor hem. Er zijn verschillende scenario's denkbaar: hij is dus met die motie van afkeuring door de hele Tweede Kamer afgekeurd. Voor de oppositie moest hij opstappen en zijn meest gewenste partij voor een coalitie, D66, heeft een motie van afkeuring ingediend. Dus zijn onderhandelingspositie is gewoon nul straks.
Willen die partijen überhaupt nog wel met hem verder in een formatie? Dat is de vraag. Sigrid Kaag zei gisteravond zelf nog: ik waarschuw u hier consequenties aan te verbinden. Niemand kan hem wegsturen als Kamerlid. En niemand kan hem wegsturen als partijleider, behalve de VVD zelf. Maar daar ziet het er vooralsnog niet naar uit. Maar of hij nu het voortouw kan nemen in de formatie, dat is nog maar de vraag.
Geeft dit D66 de mogelijkheid het voortouw te nemen?
Dat is wel de tweede partij, maar ze zijn wel een stuk kleiner. Je negeert hiermee wel de wens van heel veel kiezers. Rutte heeft iets gedaan wat absoluut niet kan, maar die kiezers hebben hem gekozen. Maar wel voordat hij dat deed. Het wordt ingewikkeld. Die nieuwe verkenner zal dat in kaart moeten brengen. Sigrid Kaag heeft het wel goed gedaan, die heeft de regie genomen. Ze heeft gezegd: er moet een andere verkenner komen, niet partijgebonden. Dat was haar initiatief.
Ze heeft Rutte een gele kaart gegeven maar hem net niet weggestuurd. Dus ze houdt alle opties open. Ik denk dat haar positie wel versterkt is. Zeker haar onderhandelingspositie, die is stukken sterker dan wanneer dit niet gebeurd was. En dat is slim van Kaag. Je maakt hem niet helemaal dood, maar je geeft toch nog een beetje een opening. Wilders zei gisteravond tegen Kaag: "U heeft 'm zojuist politiek onthoofd." Daar antwoordde ze op dat ze het niet beter had kunnen verwoorden. Dat geeft wel aan dat ze handig is. Als hij toch blijft, dan kan zij daar haar voordeel mee doen.
Hoe realistisch is een kabinet zonder VVD?
Eigenlijk helemaal niet, want daar hebben de meeste mensen op gestemd. Je zou kunnen zeggen: een kabinet zonder Rutte, dat kan wel. De VVD kan hem in de Tweede Kamer laten zitten als fractievoorzitter. En die kunnen iemand anders als premier benoemen.
Een week geleden was het nog: het kabinet-Rutte IV komt eraan, hij gaat het record breken van langstzittende premier. Maar dat is nog geen gelopen koers. Hij kan zeker in de Kamer blijven als partijleider, maar dat is aan de VVD. Vooralsnog is hij de partijleider van de grootste partij. Normaal gesproken word je dan premier. De VVD heeft niet zoveel andere mensen. De VVD zou kunnen komen met Edith Schippers, of je zou kunnen denken aan Henk Kamp.
Gaat Mark Rutte toch premier worden van een nieuw kabinet?
Hij is nog niet uit de problemen. Hij zit er nog wel, hij is gisteren ontsnapt. Ik denk dat hij wel blij was. Ik zag dat hij meteen zei dat hij door wilde om het vertrouwen te herwinnen. Dat past ook bij hem, zo zit hij in elkaar. Maar Kaag heeft hem wel gezegd: "Ik waarschuw je hier consequenties aan te verbinden."
Het kan best nog heel moeilijk voor hem worden, maar het is wel een man die moeilijkheden vaak weet op te lossen, 'de Houdini van het Binnenhof'. Maar hij is nog niet bevrijd van zijn boeien. Hij zit echt nog in zwaar weer. Maar of hij de volgende premier gaat worden? Het zou kunnen. Maar het zou ook heel goed niet kunnen.