Politie bij een crystal meth labBron: ANP
Politie bij een crystal meth lab

Hoe kan toenemend aantal drugslabs worden aangepakt? 'Meer capaciteit bij politie en bewustwording nodig'

Daniëlle Rademaker

De politie stuit steeds vaker op drugslabs waar crystal meth gemaakt wordt. Alleen al dit jaar werden er twintig labs ontmanteld. Wat is ervoor nodig om deze vorm van drugscriminaliteit aan te pakken?

De productie van crystal meth in Nederland neemt toe, ziet de politie. Maar dat is niet het enige: producenten veranderen constant hun methodes en de aanpak wordt bovendien steeds professioneler. Sommige drugslabs die de politie aantreft, lijken zelfs op 'fabrieken.'

'Kan overal zijn'

Drugslabs kun je volgens criminoloog Shanna Mehlbaum op allerlei verschillende plekken aantreffen. Ze doet onderzoek op het gebied van van synthetische drugs, georganiseerde misdaad en ondermijning.

"De locatie kan werkelijk overal zijn. Vaak zien we ze op plekken waar weinig mensen zijn. Denk aan buitengebieden of industrieterreinen. Soms zijn ze klein en amateuristisch, maar het tegenovergestelde komt ook voor."

Methamfetamine

Crystal meth, of methamfetamine, is een zeer schadelijk middel. Het heeft een sterk verslavende werking en zorgt voor schade aan de hersenen. Volgens Drugsinfo is het aantal gebruikers in Nederland tot op heden laag en zorgt het voor weinig maatschappelijke problemen. De crystal meth die hier geproduceerd wordt, is vooral bedoeld voor de export. "Zoals naar Zuid-Duitsland of Tsjechië."

Dat Nederland koploper is op het gebied van productie van synthetische drugs, heeft volgens Mehlbaum meerdere oorzaken. "Dat gaat al ruim 30 jaar terug, in een tijd dat het nog legaal was om met bepaalde stoffen te werken."

Veel kennis over drugs

"Ten opzichte van andere landen kwam de wetgeving in Nederland iets later. Dat gaf de mogelijkheid om de productie op gang te brengen", vertelt de criminoloog.

"Daarnaast zijn we er goed in. Ons kennisniveau hoog en we hebben veel verstand van het produceren van synthetische drugs. Bovendien is de ligging van Nederland heel gunstig, drugs zijn makkelijk in-, door- en uit te voeren."

Onder de radar

"Drugsproductie is lange tijd geen prioriteit geweest voor overheid", zegt Mehlbaum. "Er is vooral ingezet op drugs als gezondheidsprobleem. Pas sinds de explosieve toename van het geweld en de liquidaties kwam het besef dat het samenhangt met drugscriminaliteit."

Wat ook meespeelt, is dat drugscriminaliteit een 'slachtofferloos' delict is. Mehlbaum: "Er zijn wel slachtoffers, maar die melden zich niet of zelden. Daardoor blijft het onder de radar. We spreken dan van 'haaldelicten'. Je moet je inspannen om erachter te komen."

Tweeledige aanpak

Voor de aanpak van drugslabs bestaat geen simpele oplossing. Het probleem is complex. Mehlbaum is voor een tweeledige aanpak.

Aan de ene kant pleit ze voor meer capaciteit bij de recherche, met specifieke teams die zich op deze problematiek richten. Daarnaast is er meer bewustwording nodig om de signalen van drugslabs in een vroeg stadium te kunnen herkennen.

Signalen

Maar hoe merk je als gewone burger dat er iets mis is in je omgeving? Die signalen zijn volgens Mehlbaum als volgt op te pikken: "Denk aan het opmerken van opvallende geuren in je omgeving, de levering van grondstoffen die niet logisch is of de aanvoer van vaten met chemicaliën die niet past bij de bedrijfsvoering."

"Dat kan gaan om abnormale hoeveelheden, maar bijvoorbeeld ook om bestelbusjes die op ongebruikelijke tijden af- en aanrijden."

Een demonstratie tegen homogeweld in Arnhem nadat een homostel in die stad werd mishandeld in 2017Bron: ANP
Een demonstratie tegen homogeweld in Arnhem nadat een homostel in die stad werd mishandeld in 2017

Homohaat moeilijk te bewijzen in rechtszaken, zelfs als er met 'kankerhomo' of 'flikker' wordt gescholden

Tijdens de Vierdaagsefeesten in Nijmegen wordt een Amsterdammer zwaar mishandeld. Ondanks scheldwoorden als 'homo' en 'flikker' ziet de rechtbank geen bewijs voor homogerelateerd geweld. "Een vonnis waarbij ik mijn wenkbrauwen optrek."

De rechter deed vorige maand uitspraak in de zaak rond de zware mishandeling van een homoseksuele man tijdens de Vierdaagsefeesten. De vraag waar het ook toen om draaide: was er specifiek sprake van homogeweld?

Tegen hoofd getrapt

De mishandeling gebeurde op 15 juli 2023, rond 10 uur 's avonds, toen het slachtoffer nietsvermoedend op Plein '44 in Nijmegen wandelde. Hij sloeg liefdevol een arm om de schouder van zijn vriend. Niet veel later ging het gruwelijk mis.

Het slachtoffer werd door meerdere mannen belaagd. Hij werd geslagen, geschopt en op het moment dat hij weerloos op de grond lag kreeg hij nog een harde trap tegen zijn hoofd. Getuigen van die avond beschrijven het als 'een voetballer die een penalty neemt, inclusief aanloop'. De man raakte bewusteloos.

Taakstraf en schadevergoeding

Zes mannen werden later aangehouden, waarvan er vijf uiteindelijk een taakstraf en een voorwaardelijke celstraf krijgen. Ook moeten de daders ruim 28.000 euro aan schadevergoeding betalen.

Eén ding valt direct op na lezen van het vonnis. Terwijl de officier van justitie vindt dat er sprake is van homogerelateerd geweld, oordeelt de rechtbank anders. Volgens de rechter zijn er 'onvoldoende aanknopingspunten om aan te nemen dat het slachtoffer is mishandeld omdat hij homoseksueel is'. De straf valt lager uit dan geëist.

'Moet duidelijk verband zijn'

Volgens persrechter Nathalie Lubbe betekent het feit dat er gescholden is, niet meteen dat daarmee juridisch bewezen is dat er sprake is van homogerelateerd geweld. "Het is absoluut kwalijk dat er zulke scheldwoorden zijn gebruikt", zegt ze.

"Maar voor strafverzwaring moet de rechter overtuigend vaststellen dat het geweld plaatsvond vanwege iemands seksuele voorkeur", legt ze uit. "Alleen het gebruik van die woorden is daarvoor onvoldoende. Er moet ook een duidelijk verband zijn tussen de scheldwoorden en de aanleiding of motivatie voor het geweld."

Opgetrokken wenkbrauwen

De rechtbank oordeelde in de zaak van de Amsterdammer dus dat er onvoldoende sprake is van een verband tussen de scheldwoorden en het geweld. Willem Nijkerk, officier van justitie en hoofd van het Landelijk Expertise Centrum van het Openbaar Ministerie (OM), was enigszins verbaasd: "Dit is een vonnis waar ik mijn wenkbrauwen bij optrek."

We zien in de praktijk dat scheldwoorden, hoe afschuwelijk ook, niet automatisch genoeg bewijs opleveren voor een discriminatie motief
officier van Justitie Willem Nijkerk

Het vonnis legt volgens hem precies bloot waar het OM in discriminatie zaken vaker tegen aanloopt. "We zien in de praktijk dat scheldwoorden, hoe afschuwelijk ook, niet automatisch genoeg bewijs opleveren voor een discriminatie motief", vertelt hij. "Je hebt vaak aanvullende verklaringen of omstandigheden nodig. Zonder die harde koppeling loop je het risico dat de rechter zegt: 'Het kan ook om een andere reden zijn gebeurd.'"

OM wil juist prioriteit

Dat is volgens Nijkerk jammer, want het Openbaar Ministerie wil juist prioriteit gegeven aan het vervolgen van dit type delicten. "Een mishandeling gepleegd vanwege een discriminatoir oogmerk is nog indringender voor het slachtoffer."

"Je wordt al mishandeld, dat is al heel erg", gaat hij verder. "Maar nu word je ook nog eens mishandeld omdat je een bepaald geloof aanhangt, of omdat je homoseksueel bent of vanwege een andere discriminatiegrond. Wij vinden dat een ernstiger strafbaar feit en om die reden eisen we ook een hogere straf."

Homohaat moeilijk te bewijzen in rechtszaken, zelfs als er met 'homo' of 'flikker' wordt gescholden

Dagelijkse taalgebruik

Uit een onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) werd eerder al duidelijk dat de meeste rechters woorden als 'kankerhomo' of 'flikker' minder snel een reden voor strafverhoging vinden dan beledigingen over iemands ras of huidskleur. Dat omdat 'iemands afkomst of huidskleur veelal een zichtbaar kenmerk is.'

Als je iemand uitscheldt voor 'homo' is helemaal niet van belang of diegene wel of geen homoseksueel is
officier van Justitie Willem Nijkerk

Een redenatie waar Nijkerk het niet mee eens is: "Het is voor de wet geen vereiste dat het een zichtbaar kenmerk is. Sterker, als je iemand uitscheldt voor 'homo' is helemaal niet van belang of diegene wel of geen homoseksueel is. Het feit dat je termen als 'Jood', 'moslim', 'homo', gebruikt in een negatieve setting is voldoende om discriminatie te bewijzen."

Moedwillig schelden

Volgens persrechter Lubbe ligt dit toch anders. "Ook hier moet je weer kijken, wat is het doel geweest van gebruiken van deze scheldwoorden? Stel, een voetbalsupporter gaat naar het stadion en strooit daar met allerlei nare teksten. Die supporter hoeft daarmee niet het doel te hebben gehad om een groep te beledigen."

"Als diegene bijvoorbeeld dagelijks tegen zijn vrienden zegt 'hey kankerhomo, kom gezellig een biertje doen', dan heb je heb het nog niet over strafbare belediging", legt ze uit. "Er moet echt duidelijk blijken dat degene deze scheldwoorden moedwillig gebruikt om een groep te kwetsen. Pas dan spreek je van discriminatie."

"Als diegene bijvoorbeeld dagelijks tegen zijn vrienden zegt 'hey kankerhomo, kom gezellig een biertje doen', dan heb je heb het nog niet over strafbare belediging", legt ze uit. "Er moet echt duidelijk blijken dat degene deze scheldwoorden moedwillig gebruikt om een groep te kwetsen. Pas dan spreek je van discriminatie."

Nieuwe wet ingegaan

1 juli is een nieuwe wet ingegaan die expliciet discriminatie als strafverzwarende omstandigheid in het strafrecht opneemt. Op dit moment krijgen daders pas een zwaardere straf als discriminatie als motief overtuigend bewezen is. De nieuwe wet maakt het mogelijk om dit motief sneller aan te nemen, bijvoorbeeld wanneer scheldwoorden en omstandigheden samen een duidelijk beeld geven

Nijkerk ziet deze nieuwe wet als een positieve verandering. "Ik denk wel dat het nieuwe artikel ons gaat helpen in discriminatiezaken. De rechter wordt namelijk gedwongen om te bewijzen waarom hij het oogmerk discriminatie niet bewezen acht. En dat vind ik positief. We krijgen beter inzicht in de overwegingen van de rechter en daar kunnen we veel van leren voor nieuwe zaken."