NSC-leider Pieter Omtzigt voorafgaand aan de formatiegesprekken vandaagBron: ANP
NSC-leider Pieter Omtzigt voorafgaand aan de formatiegesprekken vandaag
Kabinetsformatie 2023-2024

'Het is voorlopig uit tussen deze partijen': politiek commentator Joost Vullings over 'klappen' van formatie

NSC wil voorlopig niet langer onderhandelen over een kabinet met PVV, VVD en BBB. Dat heeft partijleider Pieter Omtzigt vanavond laten weten. Wat is er precies gebeurd en hoe nu verder in de formatie? We vragen het aan politiek commentator Joost Vullings.

De vier partijen begonnen vlak voor kerst met de onderhandelingen. Na 7 weken concludeert Omtzigt nu dat deze gespreksronde in de formatie klaar is en het aan informateur Ronald Plasterk is om zijn eindverslag uit te brengen.

Joost, is de formatie nu geklapt of niet?

"De formatie is geklapt, dat kun je wel zeggen", maakt Vullings duidelijk. "De opdracht die formateur Plasterk van de Tweede Kamer heeft gekregen - onderzoeken of PVV, VVD, NSC en BBB overeenstemming kunnen bereiken over belangrijke thema's, waaronder de Grondwet - is mislukt. Dus het is voorlopig uit tussen deze partijen. Het kan wel weer 'aan' raken, maar ik noem het geklapt."

Dat er onduidelijkheid is over of de gesprekken nu definitief voorbij zijn, snapt hij wel. Dat komt volgens hem door 'de typische verwarring die Omtzigt zaait'. "Dat hij dan eerst zegt: 'Deze ronde is voorbij, ik doe niet meer mee.' En als mensen dan de conclusie trekken dat het geklapt is, dan gaat hij weer andere journalisten bellen met de boodschap: 'Het is niet geklapt.'"

Je hebt onze social cookies (nog) niet geaccepteerd.

Doet dit onderdeel van deze website het niet? Voor een volledig werkende website accepteer je hier de social cookies.

Waarom wil NSC nu niet meer verder onderhandelen?

Vullings zegt dat de overheidsfinanciën de officiële reden zijn waarom Omtzigt heeft besloten dat de huidige gespreksronde wat hem betreft ten einde is gekomen. "NSC heeft via de informateur aan alle ministeries gevraagd: wat zijn de mogelijke tegenvallers de komende 4 jaar? Die zijn op papier gezet en daar staat ook vertrouwelijke informatie tussen, dus die heeft Omtzigt vertrouwelijk kunnen inzien. Daar is hij van geschrokken, zo van: oeh, het staat er veel slechter voor."

Omtzigt heeft volgens de politiek commentator de overheidsfinanciën naast de verkiezingsbeloften van de andere formerende partijen gelegd en daar zijn conclusies uit getrokken: "Kennelijk heeft hij vastgesteld dat die niet mogelijk zijn en zegt hij: 'Ik heb er met dit financiële plaatje geen vertrouwen in dat dit gaat werken.'" Belangrijk punt daarbij is wel dat Omtzigt niet aan de ministeries heeft gevraagd wat de mogelijke meevallers zijn in de komende jaren, benadrukt Vullings.

Zat deze breuk eraan te komen?

"Dat deze formatie ging klappen is wel iets dat sinds eind vorige week in de lucht hing als serieuze optie", zegt Vullings. "Je weet nooit of het echt gebeurt, maar het was wel duidelijk dat de sfeer naar beneden ging. Je zag dat ook aan tweets van de verschillende partijleiders."

Ondanks dat het er misschien al aan zat te komen, is er nu toch veel verwarring over de huidige situatie in de formatie. "Dat heeft vooral met het moment en de reden te maken. Daar zijn de andere drie partijen, maar ook informateur Plasterk verbaasd over", legt hij uit. "Volgens hen is dit een soort gelegenheidsargument van NSC om niet meer verder te hoeven onderhandelen met PVV, VVD en BBB."

Waarom doet Omtzigt dit volgens jou dan?

Omtzigt wil met deze stap in de formatie zijn partij in een andere positie manoeuvreren, ziet Vullings. Bijvoorbeeld als gedoogpartner van een kabinet waar verkiezingswinnaar PVV aan deelneemt. "Omtzigt is vooral ongelukkig om in een meerderheidskabinet met de PVV te zitten. Hij wil zich daar niet voor 100 procent aan verbinden, hij wil een zakelijke afstand houden tot die partij."

De NSC-leider vindt dat de PVV veel niet-rechtstatelijke standpunten heeft, bezwaren die hij voor de Tweede Kamerverkiezingen meerdere keren kenbaar maakte. Toch besloot Omtzigt na de verkiezingen gesprekken aan te gaan met Geert Wilders. "Kennelijk heeft hij daar eerder voldoende toezeggingen op gekregen tijdens het eerste deel van de formatie. Dus dat kan hij nu niet meer als argument gebruiken." Daarom hebben de andere partijen volgens Vullings het gevoel dat NSC naar een reden heeft gezocht om de onderhandelingstafel te verlaten.

Je zou het kunnen zien als een truc om een gedoogconstructie uit te lokken, legt hij uit. "En het gekke is dat we eigenlijk altijd al wisten dat hij die rol voor zich ziet. Maar daar ging het deze formatieronde niet over. Daarom voelen de andere partijleiders zich nu een beetje genept door Omtzigt."

Bron: EenVandaag
Politiek commentator Joost Vullings in de Tweede Kamer

Hoe moet het nu verder in de formatie?

"Eerst komen morgenavond de onderhandelende partijen samen bij de informateur om te praten", weet Vullings. Al heeft Omtzigt vanavond aan de NOS laten weten niet aan te zullen schuiven bij dat overleg. Aankomende maandag levert Plasterk zijn eindverslag in bij de Tweede Kamer, die er later die week waarschijnlijk over zal debatteren.

Daarna moet een informateur weer een opdracht krijgen, dat kan opnieuw Plasterk zijn of een nieuw persoon, legt de politiek commentator uit. "Die informateur zal waarschijnlijk weer gewoon aan alle partijen vragen wat er volgens hen moet gebeuren." Tussendoor is er ook nog het voorjaarsreces. Dus voordat er weer partijen voorzichtig met elkaar gaan praten zijn we zo weer een paar weken verder, concludeert hij.

In de eerste instantie zal er weer naar de PVV worden gekeken. "Dat is de grootste partij en Wilders is zelf niet van tafel gegaan." In de nieuwe formatieronde zal er bovendien worden gekeken naar andere opties, verwacht Vullings.

Maar de conclusie dat het definitief voorbij is tussen deze vier partijen kun je niet zomaar trekken, benadrukt hij. "Je ziet dat Omtzigt de deur openhoudt voor een samenwerking in een andere vorm, als gedoogpartner van een minderheidskabinet met PVV, VVD en BBB. De vraag is: accepteren die andere drie partijen dat? Want de VVD wil ook gedogen, en ik verwacht niet dat die zomaar van positie gaan veranderen."

Komen er straks nieuwe Tweede Kamerverkiezingen?

Andere coalities liggen met de verkiezingsuitslag niet per se voor de hand. Dus als PVV, VVD, NSC en BBB er uiteindelijk niet uitkomen, komen er dan nieuwe verkiezingen? Daar is het volgens Vullings 'nu nog veel te vroeg voor'. "Alle partijen mogen eerst vertellen wat ze van de huidige situatie vinden. Dus het is niet zo dat volgende week de conclusie wordt getrokken dat er nieuwe verkiezingen nodig zijn", verwacht hij. "Natuurlijk gaan ze eerst kijken of er nog andere opties zijn in de formatie."

Maar het valt nooit helemaal uit te sluiten dat die gesprekken ook niet leiden tot een nieuw kabinet en dus kan het zijn dat Nederland opnieuw naar de stembus moet om een nieuwe Tweede Kamer te kiezen. Maar zo ver zijn we nog lang niet, benadrukt de politiek commentator tot slot.

Waarom de formatie dit keer tóch soepeler moet gaan
In veel kleine dorpen is de buurtsuper een van de laatste ontmoetingsplaatsenBron: EenVandaag
In veel kleine dorpen is de buurtsuper een van de laatste ontmoetingsplaatsen

Hier springt de gemeente bij om de buurtsuper te behouden: 'Meer dan alleen een winkel'

Waar de buurtsuper verdwijnt, verdwijnt vaak ook de laatste plek waar mensen elkaar nog ontmoeten. In Goudswaard, in de Hoeksche Waard, wisten inwoners dat te voorkomen. Met hulp van een gemeente die zich garant stelde: een landelijke primeur.

Een groeiend aantal dorpen raakt de buurtsuper kwijt. Vaak is er geen opvolger te vinden voor de uitbater, terwijl kosten voor personeel, energie en logistiek oplopen. Daarnaast zetten strengere regels rond tabak en dure franchiseketens het verdienmodel verder onder druk. Uit cijfers van LISA blijkt dat het aantal supermarkten in dorpen met minder dan 5.000 inwoners enorm afneemt: in 1996 waren er nog 1.300 winkeltjes, vorig jaar nog maar 720.

Terug met crowdfunding

Het Zuid-Hollandse dorpje Goudswaard heeft ongeveer 2.000 inwoners. Ook daar dreigde de buurtsuper te verdwijnen. De winkel ging een paar maanden noodgedwongen dicht, tot de dorpsbewoners in actie kwamen om de zaak terug te krijgen.

Ze hebben hun buurtsuper kunnen behouden door een combinatie van crowdfunding en steun van de gemeente. "In totaal was circa 175.000 euro nodig en dat is ook opgehaald. Wij als gemeente Hoeksche Waard staan garant voor de helft van het bedrag. De andere helft is voor risico van de investeerders", legt wethouder Paul Boogaard van Economische Zaken uit.

Geen staatssteun

Met deze aanpak wil de gemeente de inwoners van Goudswaard de mogelijkheid geven zelf bij te dragen aan het behoud van de supermarkt. De gemeente staat daarbij niet garant voor de supermarkt, maar garant voor de investerende inwoners. Een belangrijk onderscheid: overheidssteun is verboden, omdat het zorgt voor oneerlijke concurrentie.

"Daarom is deze constructie juridisch toegestaan en wordt het niet gezien als steun van de gemeente aan een commerciële partij", zegt Boogaard. "Als gemeente geven we geen geld uit, we staan alleen garant. De gemeenteraad heeft het maatschappelijk belang ervan onderkend."

In het dorpje Goudswaard is de gemeente te hulp geschoten om de buurtsuper te behouden

Gemeenschapsgevoel

Goudswaard is een klein dorp, gelegen op flinke afstand van omliggende dorpen. Bovendien is de gemiddelde leeftijd van de inwoners relatief hoog. De supermarkt voorziet niet alleen in de dagelijkse boodschappen, maar is het ook een belangrijke sociale ontmoetingsplek, benadrukt de wethouder.

De buurtsuper is volgens hem dan ook meer dan alleen een winkel: "Het versterkt het gemeenschapsgevoel, het zorgt ervoor dat inwoners hun dagelijkse boodschappen dichter bij huis kunnen doen en dat draagt bij aan de leefbaarheid van Goudswaard."

Sociale voorziening

Als je aan inwoners vraagt wat de allerbelangrijkste voorziening is, dan is dat een winkel voor de dagelijkse boodschappen, weet Boogaard. Dat vinden ze vaak belangrijker dan bijvoorbeeld een bibliotheek of dorpshuis. "Voor al die voorzieningen kunnen we als gemeente wat doen, met lagere huurkosten of subsidies. Voor de belangrijkste voorziening, de buurtsuper mag dat niet."

Daarom zocht de gemeente naar een manier waarop de buurtsuper behouden kon worden. "Tot voor kort hadden we als gemeente geen instrument om commerciële voorzieningen in dorpen te behouden, terwijl deze cruciaal zijn voor de leefbaarheid. Met de garantstelling voor de crowdfunding is dit nu wél mogelijk", legt de wethouder uit.

Toekomst onduidelijk

Deze financiële constructie is uniek in Nederland, maar kan volgens hem ook in andere dorpen en steden een uitkomst zijn om commerciële voorzieningen te behouden. Vanuit verschillende gemeenten is al belangstelling getoond voor de pilot in Goudswaard.

Retaildeskundige Paul Moers deelt het enthousiasme van de wethouder niet. Volgens hem is het initiatief heel sympathiek, maar zal het op lange termijn niet werken. Weggegooid geld, noemt hij het. "De kans van slagen is heel klein. Wethouders overschatten hun eigen kunnen, en hebben niet in de gaten wat ze beloven of doen."

'Zelf naar gemaakt'

Een verdienmodel dat niet werkt, is niet te redden door een garantstelling, zegt Moers. "Een buurtsuper is gewoon niet meer rond te rekenen. Energie, personeel, logistiek, de kosten zijn enorm gestegen. Ik zou die 50 procent aan garantstelling maar vast gaan afschrijven."

Wat de retaildeskundige betreft hebben de inwoners van Goudswaard de sluiting van de winkel aan zichzelf te danken. "Mensen hebben het er zelf naar gemaakt. De leefbaarheid gaat eraan door hun eigen klantgedrag. Mensen gebruiken de buurtsuper voor vergeten boodschappen, maar rijden vervolgens naar de Aldi of Jumbo voor het echte werk."

Negatieve spiraal

Daardoor daalt volgens hem de omloopsnelheid. "Groente en fruit zijn minder vers en dan krijg je een negatieve spiraal. Iedereen kankert dat de buurtsuper verdwijnt, maar niemand wil die paar centen extra betalen." Moers ziet ook het belang van sociale leefbaarheid, maar vindt dat dan maar uit het dorpshuis moet komen.

Wethouder Boogaard laat zich niet uit het veld slaan. Hij denkt dat de lokale supermarkt het financieel gaat redden. "Uit een enquête van de dorpsvereniging werd door inwoners aangegeven dat het ontbreken van een supermarkt als een groot gemis werd ervaren. Dat was ook voorwaarde om eraan te beginnen."

Breder concept

Wel heeft volgens hem de proef alleen kans van slagen als de buurtsuper anders wordt aangepakt dan voorheen. "De pandeigenaar is bereid bij te dragen door de huurkosten te verlagen en de ondernemer kiest er bewust voor om met een aangepast aanbod aan de slag te gaan. Hij wil een breder concept dan enkel een supermarkt."

"Hij richt zich op het versterken van de sociale functie van de winkel, stimuleert ontmoetingen en zet in op de verkoop van lokale producten, bijvoorbeeld via samenwerking met een lokale bakker", zegt de optimistische wethouder. "De toekomst is nooit met zekerheid te voorspellen, maar dit is een veelbelovende start."