De Europese verkiezingen lopen nog door tot en met zondag. In de meeste landen wordt dit weekend gestemd. Daarna komt er pas een definitieve uitslag. Zeven vragen aan politiek commentator Joost Vullings over deze uitslag op basis van de prognose.

1. De opkomst in Nederland is veel hoger dan in 2019. Waar zou dit aan kunnen liggen?

"Het idee dat Wilders de grootste zou kunnen worden bij de Europese verkiezingen is voor veel linkse kiezers een motivatie geweest om naar de stembus te gaan. Ik heb het idee dat dat eigenlijk ook geldt voor de kiezers van de PVV, maar dan andersom. Die dachten juist: dit is onze kans om de grootste te worden, groter dan GroenLinks-PvdA."

Volgens Vullings was er tijdens de Europese verkiezingen, vanwege de huidige staat van de Nederlandse politiek, dus een duidelijke tweestrijd tussen de linkse en rechtse kiezers. Dit motiveerden, tot Vullings zijn eigen verbazing, veel mensen om een stem uit te brengen. "Ik had het idee dat het minder leefde dan uiteindelijk het geval was, het feit van wie de grootste wordt heeft veel mensen gestimuleerd."

2. PVV nu dus niet de grootste. Hoe verklaar je dat?

"Ik denk dat GroenLinks-PvdA in stemmenaantal groter blijft dan de PVV", zegt Vullings. Volgens de exitpoll komt de PVV uit op 7 zetels, in 2019 was dat er nog 1. GroenLinks-PvdA ging van 9 zetels naar 8 zetels. De partij heeft volgens de voorspellingen, ondanks hun verlies, dus 1 zetel meer dan de PVV.

"Als je gewoon kijkt naar de landelijke peilingen, is de conclusie dat er best veel PVV-kiezers naar de stembus zijn gegaan om ook in Europa veel zetels te halen." Toch was dit niet genoeg om de grootste te worden. "Maar als je het vergelijkt met onze eigen zetelpeiling, waarbij ze veel groter ingeschat werden dan GroenLinks-PvdA, zijn al met al dan nog te veel PVV-kiezers thuisgebleven."

3. Ook opvallend: NSC op 1 zetel. Waar zit dat 'm in?

"NSC is eigenlijk gaan dalen in de peilingen vanaf het moment dat Omtzigt is weggelopen bij de formatie. Dat blijkt ook uit de gegevens van de opiniepeiling", vertelt hij. "Zijn kiezers wilden gewoon heel graag dat PVV, VVD, NSC en BBB een kabinet zouden vormen." Maar omdat Omtzigt toen aangaf niet helemaal blij te zijn met deze samenwerking, hadden veel kiezers het gevoel dat hij de persoon was die deze formatie op het spel zette.

"Dat nemen ze hem nog steeds kwalijk." Volgens de commentator hebben kiezers Omtzigt in deze periode beter leren kennen. "In de formatie heeft hij ze teleurgesteld door in hun ogen 'moeilijk te doen'. En daar wordt hij nu voor afgestraft. Sindsdien is hij bijna gehalveerd in de peilingen, mensen hebben minder vertrouwen in hem als politiek leider."

4. Grote verliezer is FVD. Van 4 naar 0. Hoe past dat in 'de ruk naar rechts' die wordt voorspeld?

"Dat zag je afgelopen november natuurlijk al bij de landelijke verkiezingen, er zijn nog maar 3 zetels over." In maart 2021 had de partij van Thierry Baudet nog 8 zetels in de Tweede Kamer, een aantal maanden later werden dit er 5 vanwege de afsplitsing met JA21.

"Ooit was Forum voor Democratie de lieveling van de kiezer, bij die Statenverkiezingen in 2019 geloof ik. Sindsdien hebben ze het zelf bij de kiezers, door onderlinge ruzies en steeds extremere standpunten, verpest. Ik vermoed dat een groot gedeelte naar de PVV is gegaan."

5. En wat betekent deze verschuiving van Nederlandse zetels?

Het verlies van de FVD betekent niet dat voorspelling over een 'ruk naar rechts' ongegrond is. "Je moet je eigenlijk bezighouden met een simpele optel- en aftreksom. Dan kun je zeggen: er verdwijnen 4 zetels in die ruk naar populistisch rechts (FVD) maar er komen er 7 (PVV) bij en nog eens 2 van de BBB, die kun je er ook bij optellen. En dan zie je dat populistisch rechts een stevige winst boekt bij deze verkiezingen."

"Wel houdt het midden stand", voegt Vullings toe. Er is volgens hem geen sprake van een 'land slide' of verpulveren van de andere partijen, maar wel van een groei. "Je ziet rechtse politiek in Nederland groeien en het gaat waarschijnlijk in andere landen ook groeien. Dus die Europese familie van Identiteit en Democratie, met alle PVV-achtige partijen overal in Europa, gaan bij elkaar opgeteld meer zetels halen dan bij de vorige verkiezingen. Dat is natuurlijk wat anders dan dat ze de meerderheid halen en volledig de macht grijpen." Dat zal volgens de commentator niet gebeuren.

6. Wat zegt de uitslag in Nederland over de rest van Europa?

"Ten eerste verwacht ik dat de Nederlandse uitslag redelijk in lijn is met de rest van Europa." Vullings doelt daarmee op de winst die rechtse partijen de afgelopen tijd in verschillende Europese landen hebben geboekt.

"En alhoewel de traditionele grote politieke families in het Europees Parlement de meerderheid tot nu toe hebben gehouden, zullen ze toch meer rekening moeten houden met de opmars van rechtse families."

7. Wat kun je nog zeggen over het aansluiten bij de Europese fracties met deze uitslag?

"Tot op heden zie je dat die rechtse familie eigenlijk gewoon nooit echt meedoet in overleg en besluitvorming. Ze stemmen vooral overal tegen en dat is het. Nu ze groter zijn geworden willen ze ook daadwerkelijk invloed uitoefenen, aan tafel zitten en met eigen plannen en voorstellen komen", vertelt hij. Dat hebben ze nooit eerder gedaan, maar dat zou juist voor de kiezers een grote winst zijn.

Onderwerpen als het klimaatbeleid en migratie worden veel besproken in het Europese parlement, maar Vullings merkt op dat het volk maar weinig terugziet van de afspraken die er worden gemaakt. "Het is niet meer met volle kracht vooruit, er worden toch wat stapjes terug en zijwaarts gemaakt. En ik vind het op zich wel spannend om te zien hoe dat straks zal gaan met Europese families als Identiteit en Democratie."