Een taakstraf te licht, een gevangenisstraf te zwaar: rechters verwelkomen enkelband als serieuze strafoptie

In een advies dat EenVandaag in handen heeft, omarmt de Raad voor de rechtspraak - het hoogste adviesorgaan van onze rechters - het plan 'Slimmer Straffen' van politici van NSC, D66 en CDA. De boodschap van de rechters: geef ons die enkelband als mogelijke, volwaardige hoofdstraf.

Enkelband als 'extra gereedschap'

Strafrechter Jacco Janssen, die namens de Raad voor de rechtspraak het woord voert, is duidelijk over de noodzaak van deze nieuwe strafoptie. "We zijn erg blij met het voorstel, omdat het ons de mogelijkheid biedt om nog beter maatwerk te leveren", legt hij uit.

"We hebben de gevangenisstraf. We hebben de taakstraf en daar komt die elektronische detentie dan in het midden bij. Het is echt een extra stuk gereedschap in de gereedschapskist van de rechter."

'Detentieschade'

De Raad ziet de elektronische detentie vooral als een manier om de zogeheten 'detentieschade' door korte celstraffen te voorkomen. Nu is het vaak zo dat een gevangenisstraf van enkele maanden iemands leven volledig overhoop kan gooien, met alle gevolgen van dien voor een succesvolle terugkeer in de maatschappij.

De enkelband biedt dan een alternatief waarbij iemand wel gestraft wordt, maar tegelijkertijd zijn sociale leven en werkstructuur zoveel mogelijk behouden blijft. Strafrechter Janssen: "We denken dat bij die elektronische detentie die zaken beter gewaarborgd kunnen blijven, dat mensen meer in staat zijn om werk, wonen en welke relatie dan ook, te behouden."

Minder vaak opnieuw de fout in

"We willen dat mensen een straf krijgen als vergelding, maar tegelijkertijd mensen ook weer terug komen in de maatschappij en fatsoenlijk mee meedraaien", beaamt ook staatssecretaris Coenradie van Justitie & Veiligheid.

Zij wijst op de "ontzettend hoge recidive-cijfers", waarbij recidive inhoudt dat daders na het uitzitten van hun straf weer de fout in gaan. De verwachting van de Raad voor de rechtspraak is dat de enkelband kan bijdragen aan het verminderen van recidive.

Niet voor zware criminelen

Maar wie krijgt dan een enkelbandstraf? De Raad en ook de initiatiefnemers van het wetsvoorstel zijn duidelijk: zware geweldscriminelen of plegers van ernstige zedendelicten moeten de cel in. Het gaat met name om lichte geweldzaken, bedreigingen en beledigingen, aldus strafrechter Janssen. "Zaken waar we eigenlijk normaal denken aan een taakstraf, of aan een korte detentiestraf, dat je daarvoor in de plaats zo'n elektronische detentie zou kunnen zetten."

Volgens slachtofferadvocaat Richard Korver kan het voor slachtoffers bijdragen aan een gevoel van veiligheid als de veroordeelde een enkelband krijgt, in plaats van slechts een taakstraf. "Maar er moet echt gekeken worden naar de omstandigheden van het geval. Als iemand in een groot huis woont, is een enkelband een veel minder zware straf dan als de veroordeelde in een klein appartement woont."

'Enkelband is een echte straf'

Hoe ingrijpend het dragen van een enkelband is, weet Janssen ook uit eigen ervaring. Hij onderwierp zichzelf aan de proef en droeg een week lang zo'n elektronisch surveillanceapparaat. Janssen: "Ik mocht wel naar mijn werk, maar die vrijheidsbeneming, die vrijheidsbeperking, die van zo'n enkelband uitgaat, dat moet je niet onderschatten", zegt hij.

"Elk moment van de dag realiseer je je dat je niet kan gaan en staan waar je wil. En zeker als dat dan 23 uur per dag is, dan is dat een straf op zichzelf, een echte straf."

Meerderheid in de kamer?

Of het voorstel aan een meerderheid in de kamer komt is zeer de vraag, blijkt uit een rondgang van EenVandaag. D66, CDA en NSC zijn indieners van het voorstel. En Groenlinks-PvdA en Volt laten weten te verwachten voor te stemmen. Coalitiepartijen VVD, PVV en BBB zullen naar verwachting tégen stemmen. Dat maakt een meerderheid moeilijk.

Het meest gehoorde bezwaar: een enkelband zou een te milde straf zijn. Ook rechtse partijen in de oppositie zoals JA21 zullen het wetsvoorstel niet steunen. Eerdmans (JA21): "Wij vinden dat iemand die veroordeeld is, die celstraf ook echt moet ondergaan. Daarnaast mag te weinig celcapaciteit nooit een reden zijn: er zijn normen in de strafwet vastgelegd en daar moet de overheid zich aan houden." Het is nog niet bekend wanneer de kamer zal stemmen over het voorstel.

Opgelegde straf niet afhankelijk van cellentekort

Jacco Janssen van de Raad voor de rechtspraak benadrukt dat een rechter bij het opleggen van een individuele straf nooit zal kijken naar het cellentekort.

"Een rechter zal voor een enkelband kiezen als een taakstraf te licht is, en een gevangenisstraf te zwaar is en zijn doel voorbij schiet. Dat er een cel wordt uitgespaard is misschien een positieve bijkomstigheid, maar zal absoluut geen rol spelen bij de afweging die een rechter maakt in een specifiek geval."

'Immens groot cellentekort'

Dat de enkelband als hoofdstraf een welkome bijkomstigheid zou zijn voor het terugdringen van het enorme cellentekort in Nederland, is een understatement.

Door voor bepaalde delicten elektronische detentie op te leggen waar nu een korte celstraf voor staat, ontstaat ruimte. En die is hard nodig. Staatssecretaris Coenradie van Justitie en Veiligheid noemde het cellentekort eerder tegenover EenVandaag 'immens, immens groot'.

Toekomstig tekort van 3500 cellen

Ze schetst een somber beeld: als er geen geld bijkomt voor renovatie en nieuwbouw, dreigt er een tekort van 3500 cellen in 2029, wat neerkomt op "bijna een halvering van wat we nu hebben".

Hoewel de Raad voor de rechtspraak en de initiatiefnemers van 'Slimmer Straffen' benadrukken dat de enkelband bedoeld is om effectiever te straffen en detentieschade te beperken, is elke maatregel die de druk op het overbelaste gevangeniswezen kan verlichten mooi meegenomen.