Een groeiend aantal dorpen raakt de buurtsuper kwijt. Vaak is er geen opvolger te vinden voor de uitbater, terwijl kosten voor personeel, energie en logistiek oplopen. Daarnaast zetten strengere regels rond tabak en dure franchiseketens het verdienmodel verder onder druk. Uit cijfers van LISA blijkt dat het aantal supermarkten in dorpen met minder dan 5.000 inwoners enorm afneemt: in 1996 waren er nog 1.300 winkeltjes, vorig jaar nog maar 720.

Terug met crowdfunding

Het Zuid-Hollandse dorpje Goudswaard heeft ongeveer 2.000 inwoners. Ook daar dreigde de buurtsuper te verdwijnen. De winkel ging een paar maanden noodgedwongen dicht, tot de dorpsbewoners in actie kwamen om de zaak terug te krijgen.

Ze hebben hun buurtsuper kunnen behouden door een combinatie van crowdfunding en steun van de gemeente. "In totaal was circa 175.000 euro nodig en dat is ook opgehaald. Wij als gemeente Hoeksche Waard staan garant voor de helft van het bedrag. De andere helft is voor risico van de investeerders", legt wethouder Paul Boogaard van Economische Zaken uit.

Geen staatssteun

Met deze aanpak wil de gemeente de inwoners van Goudswaard de mogelijkheid geven zelf bij te dragen aan het behoud van de supermarkt. De gemeente staat daarbij niet garant voor de supermarkt, maar garant voor de investerende inwoners. Een belangrijk onderscheid: overheidssteun is verboden, omdat het zorgt voor oneerlijke concurrentie.

"Daarom is deze constructie juridisch toegestaan en wordt het niet gezien als steun van de gemeente aan een commerciële partij", zegt Boogaard. "Als gemeente geven we geen geld uit, we staan alleen garant. De gemeenteraad heeft het maatschappelijk belang ervan onderkend."

Gemeenschapsgevoel

Goudswaard is een klein dorp, gelegen op flinke afstand van omliggende dorpen. Bovendien is de gemiddelde leeftijd van de inwoners relatief hoog. De supermarkt voorziet niet alleen in de dagelijkse boodschappen, maar is het ook een belangrijke sociale ontmoetingsplek, benadrukt de wethouder.

De buurtsuper is volgens hem dan ook meer dan alleen een winkel: "Het versterkt het gemeenschapsgevoel, het zorgt ervoor dat inwoners hun dagelijkse boodschappen dichter bij huis kunnen doen en dat draagt bij aan de leefbaarheid van Goudswaard."

Sociale voorziening

Als je aan inwoners vraagt wat de allerbelangrijkste voorziening is, dan is dat een winkel voor de dagelijkse boodschappen, weet Boogaard. Dat vinden ze vaak belangrijker dan bijvoorbeeld een bibliotheek of dorpshuis. "Voor al die voorzieningen kunnen we als gemeente wat doen, met lagere huurkosten of subsidies. Voor de belangrijkste voorziening, de buurtsuper mag dat niet."

Daarom zocht de gemeente naar een manier waarop de buurtsuper behouden kon worden. "Tot voor kort hadden we als gemeente geen instrument om commerciële voorzieningen in dorpen te behouden, terwijl deze cruciaal zijn voor de leefbaarheid. Met de garantstelling voor de crowdfunding is dit nu wél mogelijk", legt de wethouder uit.

Toekomst onduidelijk

Deze financiële constructie is uniek in Nederland, maar kan volgens hem ook in andere dorpen en steden een uitkomst zijn om commerciële voorzieningen te behouden. Vanuit verschillende gemeenten is al belangstelling getoond voor de pilot in Goudswaard.

Retaildeskundige Paul Moers deelt het enthousiasme van de wethouder niet. Volgens hem is het initiatief heel sympathiek, maar zal het op lange termijn niet werken. Weggegooid geld, noemt hij het. "De kans van slagen is heel klein. Wethouders overschatten hun eigen kunnen, en hebben niet in de gaten wat ze beloven of doen."

'Zelf naar gemaakt'

Een verdienmodel dat niet werkt, is niet te redden door een garantstelling, zegt Moers. "Een buurtsuper is gewoon niet meer rond te rekenen. Energie, personeel, logistiek, de kosten zijn enorm gestegen. Ik zou die 50 procent aan garantstelling maar vast gaan afschrijven."

Wat de retaildeskundige betreft hebben de inwoners van Goudswaard de sluiting van de winkel aan zichzelf te danken. "Mensen hebben het er zelf naar gemaakt. De leefbaarheid gaat eraan door hun eigen klantgedrag. Mensen gebruiken de buurtsuper voor vergeten boodschappen, maar rijden vervolgens naar de Aldi of Jumbo voor het echte werk."

Negatieve spiraal

Daardoor daalt volgens hem de omloopsnelheid. "Groente en fruit zijn minder vers en dan krijg je een negatieve spiraal. Iedereen kankert dat de buurtsuper verdwijnt, maar niemand wil die paar centen extra betalen." Moers ziet ook het belang van sociale leefbaarheid, maar vindt dat dan maar uit het dorpshuis moet komen.

Wethouder Boogaard laat zich niet uit het veld slaan. Hij denkt dat de lokale supermarkt het financieel gaat redden. "Uit een enquête van de dorpsvereniging werd door inwoners aangegeven dat het ontbreken van een supermarkt als een groot gemis werd ervaren. Dat was ook voorwaarde om eraan te beginnen."

Breder concept

Wel heeft volgens hem de proef alleen kans van slagen als de buurtsuper anders wordt aangepakt dan voorheen. "De pandeigenaar is bereid bij te dragen door de huurkosten te verlagen en de ondernemer kiest er bewust voor om met een aangepast aanbod aan de slag te gaan. Hij wil een breder concept dan enkel een supermarkt."

"Hij richt zich op het versterken van de sociale functie van de winkel, stimuleert ontmoetingen en zet in op de verkoop van lokale producten, bijvoorbeeld via samenwerking met een lokale bakker", zegt de optimistische wethouder. "De toekomst is nooit met zekerheid te voorspellen, maar dit is een veelbelovende start."