25 jaar na vuurwerkramp ligt in Enschede nog altijd vuurwerk opgeslagen tussen huizen: 'We hebben niets geleerd'

Bij de ramp op 13 mei 2000 kwamen 23 mensen om het leven, bijna duizend mensen raakten gewond en zo'n 200 huizen werden verwoest. Een vuurwerkopslag midden in een woonwijk is sindsdien ondenkbaar, zou je zeggen. Niets is minder waar: uit eerder onderzoek van EenVandaag blijkt dat in Nederland in totaal bijna 450 van zulke opslagen tussen de huizen staan.

'Heel veel geluk gehad'

En acht daarvan zijn in Enschede te vinden, waarmee de stad zelfs de 'vuurwerkhoofdstad' van Nederland is: nergens anders zijn per inwoner zoveel opslagen in een woonwijk. "Echt waar? Dat is helemaal onvoorstelbaar. Ik word daar stil van", zegt Danny de Vries. Hij is tegenwoordig burgemeester van Oudewater, maar werkte 25 jaar geleden als journalist.

Op die zonnige zaterdag in mei was De Vries aan het werk in de wijk Roombeek toen daar de vuurwerkramp plaatsvond. Hij maakte de beroemde beelden van de explosie die de hele wereld over gingen. "Ik ben echt naar achteren geslagen. Daar kan ik me niks van herinneren, helemaal niks. Het enige wat ik weet, is dat ik natuurlijk heel veel geluk heb gehad."

'Toch een akelig gevoel'

De man van Mathilde van der Molen had geen geluk: Hans was als brandweerman als eerste ter plekke nadat er brand was uitgebroken bij S.E. Fireworks. Hij overleefde de explosie niet. "Ik heb hem nooit meer teruggezien", vertelt ze. De kist van haar overleden man bleef dicht. "Open kon absoluut niet, Hans was heel erg gehavend. Maar ik kon dat zelf ook niet aan."

Er is sindsdien geen dag voorbij gegaan zonder dat Mathilde met de ramp bezig is. "Het is niet zo dat ik de hele dag in de mineur zit, naar onderhuids heb je altijd toch een akelig gevoel", legt ze uit. Dat er nog steeds vuurwerk ligt opgeslagen in haar stad vindt ze dan ook verbijsterd: "Je moet er niet aan denken dat zoiets weer gebeurt. Vreselijk."

Pleister op de wonde

Volgens haar zijn er destijds grote fouten gemaakt: "S.E. Fireworks had nooit een vergunning mogen hebben om zulk zwaar vuurwerk daar op te slaan. Maar ook de blusinstructie was verkeerd. Het was veel te gevaarlijk voor Hans en de andere brandweermannen om daar te gaan blussen. Ze hadden de opdracht moeten krijgen om te evacueren."

Het doet Mathilde pijn dat ze nooit excuses heeft gehad van de gemeente Enschede of de overheid. "Je wordt gewoon helemaal niet serieus genomen. En dat vind ik zo schandalig", zegt ze. "Het enige dat ik vraag is de erkenning dat ze fouten hebben gemaakt. Een schuldbekentenis. Dat zou al een hele grote pleister op de wonde zijn."

Buiten bebouwde kom

Ook Jan Paalman wijst met de beschuldigende vinger naar de overheid. Hij verwijst naar de vuurwerkramp in Culemborg op 14 februari 1991, waar twee doden bij vielen. Onderzoekers van TNO adviseerden na die ramp om vuurwerkopslagen ver weg van huizen te houden. "Dat advies ging van het ene naar het andere ministerie, maar niemand deed er wat mee. En toen ontplofte Enschede."

De oud-rechercheur zat in het onderzoeksteam dat de ramp in Enschede onderzocht. Volgens hem had de overheid nooit mogen toestaan dat S.E. Fireworks midden in woonwijk Roombeek stond. Hij kan er dan ook niet bij dat die overheid nog altijd toestaat dat vuurwerkopslagen in woonwijken staan. Die moeten naar buiten de bebouwde kom, stond in het TNO-advies.

Vuurwerkbunker in straat

Inmiddels is de ramp in Culemborg 34 jaar geleden, en de ramp in Enschede 25 jaar. Maar nog altijd zijn vuurwerkopslagen binnen de bebouwde kom dus toegestaan. "Als je mij vraagt 'hebben we iets geleerd van de vuurwerkramp in 2000?' dan is het antwoord daarop gewoon 'nee'", zegt De Vries. "Want hoe kan je anders in 2025 nog ruim 400 opslagplaatsen hebben in woonwijken?"

Hij kreeg er zelf ook mee te maken toen hij voor zijn burgemeesterschap naar Oudewater verhuisde: in de straat waar hij een huis had gekocht bleek een vuurwerkbunker te zitten. "Ik dacht: dit kan niet waar zijn. Dit is gewoon niet meer wat je zou verwachten nadat er zo'n ramp in Enschede is gebeurd."

'Gewoon' vuurwerk ook gevaarlijk

De Vries riep vervolgens de hulp in van tientallen experts om duidelijk te krijgen of dit wel mag, vertelt de burgemeester. "En zij hebben allemaal keurig netjes aan me uitgelegd dat dit gewoon echt volgens de regels was, zo van: 'Nee burgemeester, u hoeft zich nergens zorgen over te maken.' Maar ja, dat deed ik natuurlijk wel."

Een paar jaar later kwam een rapport uit van de Universiteit Twente, waarin werd geconcludeerd dat ook 'gewoon' consumentenvuurwerk in sommige gevallen massa-explosief kan reageren. De Vries: "En toen dacht ik wel bij mezelf: I told you so."

'13 mei 2000 was anders'

Maar Jos Harmelink vindt de kritiek op opslagplekken in woonwijken niet terecht. Hij heeft een vuurwerkbunker in Enschede, op nog geen 700 meter van de rampplek. De ondernemer benadrukt dat er allemaal veiligheidsmaatregelen zijn: van speciale deuren en dikke muren tot een sprinklerinstallatie. "We hebben een tank eronder zitten om te kunnen sprenkelen."

Bovendien mag je het vuurwerk dat in zijn opslagplaats ligt niet vergelijken met het vuurwerk dat bij S.E. Fireworks explodeerde, vindt hij. "Mensen gaan nog steeds van 13 mei 2000 uit. Maar dat was heel ander vuurwerk, van bijna de zwaarste categorie vuurwerk."

Geen garanties geven

En het onderzoek van de Universiteit Twente dan? De onderzoekers concluderen namelijk dat consumentenvuurwerk in bepaalde omstandigheden dus een massa-explosie kan veroorzaken. "Kan, maar ik denk niet dat dat gebeurt", reageert Harmelink daarop. Al voegt hij daaraan toe 'nooit garanties te geven'.

De ondernemer heeft dan ook 'nooit getwijfeld' te stoppen met zijn vuurwerkbunker, ook niet na de ramp. En daar was lang niet iedereen het mee eens. "Er kwamen hier mensen die zeiden: 'Hoe kun je hier nou mee verder gaan?' Maar dit is niet hetzelfde vuurwerk als wat daar lag, dat willen de mensen nog steeds niet geloven."

'Huppakee, de stad uit'

De gemeente Enschede denkt er in ieder geval anders over: de gemeenteraad wil af van de vuurwerkopslagen in de stad, maar dat kan pas als de wet wordt veranderd. En dat is verantwoordelijk staatssecretaris Chris Jansen niet van plan, liet hij eerder weten aan EenVandaag. Volgens hem is met de huidige regels de veiligheid 'voldoende geborgd'.

Al zou hij zelf 'ook niet boven willen wonen', moest de staatssecretaris toegeven. "Dat zegt al genoeg", vindt De Vries. Hij wil dat opslagplekken midden in woonwijken zo snel mogelijk verboden worden. Ook nabestaande Mathilde wil actie: "Gewoon huppakee: allemaal de stad uit."