15 jaar onschuldig vast op Guantánamo Bay: het bizarre verhaal van Mohamedou verfilmd in The Mauritanian
Verdacht van terrorisme, maar onschuldig. Het overkwam Mohamedou Ould Slahi die 15 jaar lang vastzat op Guantánamo Bay. Zijn verhaal is nu verfilmd in de bioscoopfilm The Mauritanian.
"Als ik had geweten dat ik zo lang in de gevangenis zou zitten, had ik het waarschijnlijk niet overleefd", vertelt Mohamedou, afkomstig uit het Afrikaanse Mauritanië, in een Skype-gesprek. In Guantánamo Bay was hij een nummer: ISN 760. "In de gevangenis heb je geen naam."
Jarenlange martelingen
Mohamedou werd ervan verdacht betrokken te zijn bij de aanslagen op de Twin Towers in New York op 11 september 2001. Vanuit Jordanië wordt hij via Afghanistan naar Guantánamo Bay op Cuba gevlogen. Pas 15 jaar later mag hij weer vertrekken.
De film The Mauritanian is gebaseerd op de dagboeken die Mohamedou in de gevangenis bijhield. Hij schrijft over de jarenlange martelingen die hij - net als andere gevangenen - moest ondergaan. "Na een paar jaar gevangenschap sloegen ze me tot mijn ribben gebroken waren. Dat werd me bijna fataal, omdat ik niet meer kon ademen."
'Ze laten me vast wel weer gaan'
Ook spreekt hij over de psychische marteling. "Met keiharde muziek martelen ze je daar. Ik houd van muziek, maar het stond echt heel erg hard." Hij hield er lang na de marteling nog gehoorproblemen aan over.
Mohamedou had geen idee wat hem te wachten stond toen hij naar de gevangenis werd gebracht. "Ik ben opgegroeid met series als Married with Children en Law and Order; ik zag de VS als een democratie. Dat ze me ergens van verdachten, was oké", zegt hij. "Het is nu eenmaal de taak van de politie om de burgers te beschermen. Ik dacht: zodra ze weten dat ik geen crimineel ben, laten ze me vast wel weer gaan." Het tegendeel bleek waar.
Film laat realiteit goed zien
Ruud Bosgraaf van Amnesty International heeft de film The Mauritanian inmiddels gezien. Voor hem is het verfilmde verhaal van Mohamedou herkenbaar. "Het is een belangrijke film, omdat er voor een breed publiek duidelijk wordt gemaakt wat er op Guantánamo Bay met verdachten van terrorisme is gebeurd."
Volgens Bosgraaf laat de film de realiteit van de gevangenis goed zien. "Gevangenen als Mohamedou Ould Slahi is de toegang naar de rechter jarenlang onthouden over de vraag of je eigenlijk wel terecht gevangen zit." Ook herkent hij de behandeling om informatie uit iemand te krijgen van vele getuigenissen van meerdere gevangenen.
Over Guantánamo Bay
Amnesty International zet zich al vanaf het ontstaan van Guantánamo Bay in voor de gevangenen. Volgens Bosgraaf heeft iedere verdachte recht op een eerlijk proces en als er geen bewijs is, moet je worden vrijgelaten. Dat is niet het geval op Guantánamo Bay. De meeste gevangenen zitten daar vast zonder aanklacht.
Gevangenenkamp Guantánamo Bay houdt sinds 11 januari 2001 verdachte Al Qaida- en Taliban-gevangenen vast. In totaal hebben er bijna 800 gevangenen van over de hele wereld gezeten. Er zitten nu nog steeds 40 mannen in de cel, van wie sommigen al sinds het ontstaan van de gevangenis. Een aantal van hen mag in principe naar huis, zodra een land hen wil opnemen.
"Wij voeren actie om Guantánamo Bay definitief te sluiten. Dat de belangrijkste democratie ter wereld, net als landen als China, Iran of Saudi-Arabië, overging tot marteling van de verdachten is een zeer ernstige terugslag voor de mensenrechten wereldwijd geweest", zegt Bosgraaf.
Barack Obama wilde in 2009 de Amerikaanse gevangenis op Cuba sluiten, maar dat is hem door tegenwerking van het Congres niet gelukt. Oud-president Donald Trump beloofde in 2016 Guantánamo open te houden en zelfs meer terroristen daarheen te sturen. De grote vraag is nu wat de huidige president Joe Biden gaat doen. Sinds zijn aantreden heeft hij de belofte van Obama (nog) niet herhaald.
Nederland heeft al onder het vorige kabinet gezegd dat Guantánamo dicht moet. Als dat is gebeurd én de VS zelf een aantal ex-gevangenen opneemt, wil Nederland kijken of het ook een ex-gevangene kan opnemen. Als diegene dat uiteraard zelf wil. Dit is recent niet meer aan de orde geweest, dus de vraag is of er op dit moment een Kamermeerderheid is voor het opnemen van gevangenen.
(bron: Amnesty International)
Een bekend verhaal
Hoe het kan dat Mohamedou toch als verdachte werd gezien? Volgens Bosgraaf is een verhaal als het zijne in Guantánamo Bay-zaken maar al te bekend. "Mohamedou Ould Slahi is een gelovige, intelligente jongeman uit Mauritanië die in Duitsland techniek gaat studeren. Hij traint en vecht in Afghanistan begin jaren 90 tegen de Russische bezetter met een groep die later tot Al Qaida gaat behoren."
"Hij kent mensen, waaronder zijn neef, uit de omgeving van Bin Laden", zegt hij. "Vervolgens wordt hij opgepakt en belandt op Guantánamo Bay. Uiteindelijk is er nooit bewijs geleverd van zijn betrokkenheid bij 9/11 of andere aanslagen. In 2009 wordt hij na een rechterlijke uitspraak vrijgesproken, toch zit hij daarna nog 7 jaar vast. Het verbaast Bosgraaf niet.
'Ik was getuige van wandaden'
Al in 2005 werd geconstateerd dat er geen bewijs was dat hij misdaden had begaan tegen de VS of zijn bondgenoten, vertelt Mohamedou zelf. "Dat staat op papier, maar toch heb ik nog 11 jaar daarna moeten zitten. Op dat moment was ik namelijk een getuige van de wandaden in Guantánamo Bay."
Zijn dagboeken en de nieuwe film die daarop is gebaseerd, zijn volgens Mohamedou niet bedoeld om iemand zwart te maken. Hij wil vooral voorkomen dat zoiets opnieuw gebeurt. "Ze moeten weten dat Afrikanen en Arabieren ook mensenrechten hebben. Ik wil dezelfde rechten als de mensen in Nederland en in de VS. Menselijke waardigheid is een grondrecht."
Meer werkgevers moeten hun personeel kunnen testen op drugs en alcohol, vindt deze rechter
De Rotterdamse kantonrechter Karin Frikkee wil dat meer werkgevers hun personeel mogen testen op alcohol, drugs of medicijnen. "Waarom mag een stewardess nu wel worden getest, maar een medewerker van een kerncentrale niet?"
Frikkee is kantonrechter en ziet in de rechtbank regelmatig ontslagzaken waarbij alcohol of drugs in het spel zijn. Een recent voorbeeld is een kraanmachinist in de Rotterdamse haven die onder invloed was van ketamine. "Wij zien in toenemende mate dit soort gevallen voorbijkomen en ik en mijn collega's denken dat het uitbreiden van testmogelijkheden echt een preventieve werking gaat hebben."
Uitzondering vanwege veiligheidsrisico's
Op dit moment mogen werkgevers hun personeel in principe niet testen op alcohol en drugs. Er zijn een paar uitzonderingen: zo mogen piloten, machinisten en schippers vanwege de veiligheidsrisico's wél worden getest op alcohol en drugs.
De uitzondering geldt alleen voor deze sectoren, omdat volgens de wet de privacy van de werknemer anders zwaarder weegt. De Autoriteit Persoonsgegevens is duidelijk: "Valt een bedrijf niet onder een van de specifieke wettelijke uitzonderingen? Dan is het afnemen van alcohol-, drugs- en geneesmiddelentests verboden."
Wet uitbreiden
Frikkee vindt het onwenselijk dat deze uitzondering alleen geldt voor deze paar sectoren. "Waarom mag een stewardess wel getest worden maar een medewerker van een kerncentrale niet?" vraagt ze zich af.
Niet alleen voor de piloten en stewardessen, de kapiteins en machinisten, maar ook voor andere beroepen waar risicovolle werkzaamheden worden verrichtKatonrechter Karin Frikkee over alcohol- en drugstesten
"Mijn oproep aan de wetgever is om meer mogelijkheden te maken en de wet uit te breiden. Niet alleen voor de piloten en stewardessen, de kapiteins en de machinisten, maar ook voor andere beroepen waar risicovolle werkzaamheden worden verricht."
'Geen goede zaak'
Interim-bestuurder bij vakbond FNV Leo Hartveld vindt dit geen goed plan. "Wij vinden dit geen goede zaak. Het mag niet en het helpt niet. Iets wat zo ingrijpend op de privacy en de persoonlijke levenssfeer ingrijpt, dat moet een zwaarwegende reden hebben, en een zwaarwegende reden is er niet."
Andere risico's op de werkvloer zijn ernstiger, zegt hij. "Als je gaat kijken naar wat er op het gebied van arbeidsomstandigheden aan de hand is, dan is alcohol en drugs niet het grote probleem. Bij de meeste bedrijfsongevallen is geen alcohol of drugs in het spel."
'Veiligheid voor alles'
Hoewel het volgens de Autoriteit Persoonsgegevens niet mag en vakbonden er niet blij mee zijn, zijn er in Nederland toch tal van bedrijven die nu al hun personeel testen. Een voorbeeld hiervan is Sif, een bedrijf dat funderingen maakt voor windmolens.
HR-directeur Robert Verkroost legt uit waarom. "Onze allerbelangrijkste regel in dit bedrijf is dat al onze mensen na het werk gezond en veilig naar huis moeten. Dat gaat voor alles. Alcohol- en drugstesten horen daarbij." Daarom wordt personeel steekproefsgewijs regelmatig getest. Wie positief, test mag de werkvloer niet op en vaak volgt ontslag.
Direct weg
In de fabriekshal legt de HR-directeur uit waarom veiligheid voor hem belangrijker is dan privacy. "Sommige stalen delen waar we hier mee werken, die wegen wel 60- tot 80.000 kilo. Die vervoeren we met bovenloopkranen. Als een medewerker die zo'n kraan bedient niet nuchter is en een verkeerde beweging maakt, dan kan dat enorme gevolgen hebben."
Hij snapt dat privacy van de medewerkers belangrijk is. Ook wil hij zijn personeel niet zomaar kwijt, maar als iemand positief op alcohol of drugs test, dan is Verkroost onverbiddelijk: ontslag. "Dat is heel pijnlijk besluit, maar weegt nooit op tegen het risico van zwaar lichamelijk letsel of dodelijke ongevallen."
Ontbreken wettelijke basis
Recent heeft demissionair staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Jurgen Nobel besloten dat ook in de toekomst werkgevers hun personeel niet mogen testen.
Hij vindt dat het testen een te grote inbreuk is op de privacy van werknemers. Daarmee ontbreekt de wettelijke basis voor bedrijven als Sif om hun personeel te testen.
Onrechtmatig ontslagen
En dat is soms ingewikkeld: zo heeft Sif een medewerker die onder invloed was van wiet ontslagen. Maar omdat de test wettelijk niet had mogen plaatsvinden, heeft de rechter geoordeeld dat het ontslag onrechtmatig is. Binnenkort doet de rechter in hoger beroep uitspraak over deze zaak.
Verkroost ziet daarom, net als rechter Frikkee, graag dat de politiek tóch stappen zet om testen in meer sectoren mogelijk te maken. "De oplossing is simpel. Geef ons, net als andere sectoren, ook een uitzondering om te kunnen testen."