Zou gratis openbaar vervoer meer opleveren dan dat het kost? 'Is een peperdure maatregel'

Het zou files moeten verminderen en een positief effect hebben op het milieu: het gratis maken van al het openbaar vervoer in Nederland. Er wordt de laatste tijd veel over dat vraagstuk gesproken. Maar zoveel levert het niet op, zeggen experts.

2,5 tot 4 miljard euro zou het moeten kosten, volgens berekeningen. En dat is het volgens hoogleraar transportbeleid Bert van Wee van de TU Delft niet waard.

Peperduur en weinig winst

"Het leidt ertoe dat mensen die toch al met het openbaar vervoer gaan, vaker en verder met het openbaar vervoer gaan reizen", vertelt de hoogleraar. "Maar slechts een klein deel van al die extra reizigerskilometers met het openbaar vervoer zijn mensen die overstappen van de auto."

Het zorgt er dus niet voor dat automobilisten volop de auto thuislaten en het ov pakken. "Dat is dus een peperdure maatregel voor eventueel een klein beetje milieuwinst of iets minder files", legt Van Wee uit.

Goedkoper openbaar vervoer

Dat die overstap van auto naar openbaar vervoer niet zo sterk is als wordt gedacht, weet ook verkeerseconoom Erik Verhoef van de Vrije Universiteit. Hij ziet juist een andere oplossing voor zich.

"In het recente verleden heb ik al meermalig gepleit voor tariefdifferentiatie in het ov. Dus dat je juist reizigers uit de spits van het ov, naar de daluren in het ov probeert te krijgen", vertelt hij.

Meer reizigers, dure investeringen

Hiermee voorkom je een boel dure investeringen - zoals nieuwe rails, meer treinen, langere perrons en grotere stations - die volgens hem wel nodig zouden zijn als het ov gratis wordt en er meer mensen gebruik van maken.

Van Wee is het daarmee eens. "Als het ov gratis wordt, ook de trein, dan zul je zien dat het gebruik daarvan enorm toeneemt en dat betekent dat we propvolle treinen gaan krijgen, veel meer dan nu." En daar zouden dus ook weer maatregelen voor genomen moeten worden.

Luxemburg versus Nederland

In 2020 maakte Luxemburg het reizen met openbaar vervoer gratis. Het kostte ze een stuk minder dan het Nederland zou kosten. Volgens beide experts zijn de twee landen dan ook niet met elkaar te vergelijken.

"De ruimtelijke structuur van Luxemburg is natuurlijk zo anders. Dat is in feite een grote stad. En in Nederland hebben we toch te maken met vooral mobiliteitsproblemen, of in ieder geval spitsproblemen, en capaciteitsproblemen in de Randstad. Het systeem van steden op een afstand is groter dan wat je in Luxemburg ziet. Dus de trein is ook heel belangrijk geworden", laat Verhoef weten.

Niet te vergelijken

De woningen zijn er ook 'peperduur', vult Van Wee aan. "Dus gratis openbaar vervoer is daar mede gedaan als een soort tegemoetkoming aan mensen die wel een baan hebben in Luxemburg-stad, maar niet dichtbij wonen. Die hebben dan in ieder geval financieel wat compensatie voor het feit dat ze wat verder weg wonen."

"Maar dat is een atypisch land en je kan die resultaten niet zomaar van toepassing verklaren op Nederland", benadrukt hij nog eens.

Experiment in België

Waar we ons land volgens Van Wee wel mee kunnen vergelijken, is België. "Met name Vlaanderen. Daar was eerst in Hasselt, en later elders in Vlaanderen, de bus gratis gemaakt en dat leidde tot veel meer busgebruik, maar tot slechts een hele kleine afname van het autogebruik. Iets vergelijkbaars verwachten we ook in Nederland."

Dat de bus meer gebruikt werd, heeft ook te maken met het feit dat het experiment in een stad plaatsvond en niet in een heel land, zegt Verhoef. "Dat waren geen overstappers uit de auto, maar extra verplaatsingen." Dus mensen die bepaalde ritten eerst niet maakten, en daarna wel. Of mensen die normaal de fiets gebruiken of wandelen, zegt hij tot slot.