Eén op de vijf raadsleden (20%) maakt zich zorgen over de integriteit van de andere raadsleden in hun eigen gemeenteraad. Dat blijkt uit een peiling van EenVandaag samen met Raadslid.nu onder circa 1.400 Nederlandse raadsleden. Toch voeren lang niet alle lokale fracties selectieprocedures om integriteitsproblemen te voorkomen. 34 Procent van de raadsleden geeft aan dat de eigen partij een VOG heeft gevraagd aan nieuwe kandidaten op de lijst en de helft (46%) stelt dat nevenfuncties zijn opgevraagd. 1 Op de 7 raadsleden (17%) stelt dat er binnen de eigen partij helemaal geen screeningsprocedure is geweest voor kandidaat-raadsleden, zelfs geen sollicitatiegesprek.
Zorgen zijn er bijvoorbeeld over raadsleden die betrokken zijn bij motorclubs, strafblad hebben en een twijfelachtige kennissenkring. Ook de integriteitsvragenlijst die het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft opgesteld wordt niet veel gebruikt: 21% van de raadsleden zegt die lijst te hebben voorgelegd aan de kandidaten. Opvallend is dat de lokale VVD-fracies koploper zijn met de screening: vrijwel alle VVD-raadsleden in de peiling geven aan dat nieuwe kandidaten een VOG moesten overleggen.
Screening lijkt te gebeuren op de blauwe ogen
Lokale partijen in het land gebruiken verschillende manieren om hun raadslieden te controleren. Het CDA in de gemeente Asten vraagt alle kandidaten om een verklaring omtrent het gedrag. Dit doen zij om er voor te zorgen dat er geen ‘rotte appels’ tussen de nieuwe kandidaten zitten. 'We werken met een selectiecommissie die intensieve gesprekken voert met de kandidaten’', verklaart Daniël van Schijndel, gemeenteraadslid van het CDA. ‘‘Daarnaast checken wij de achtergrond altijd goed, maar uiteindelijk is het natuurlijk een kwestie van vertrouwen.’’
De lokale partij DorpsGoed uit Sint-Michielsgestel hanteert een minder streng beleid. "Op het moment dat hier zaken gebeuren die niet door de beugel kunnen, dan hoor je dat meteen’’, zegt Mariska Strukenboom, fractievoorzitter en lijsttrekker van DorpsGoed. ‘‘Iedereen kent elkaar hier. Daarnaast vinden wij het niet nodig om een verklaring omtrent het gedrag aan nieuwe kandidaten te vragen. Veel van onze leden komen uit de zorg en het onderwijs. In deze sectoren moet je deze verklaring al inleveren aan de werkgever. Dus om het opnieuw te vragen vinden wij niet nodig.’’
Middelen voor goede screening ontbreken
Vooral in de kleinere gemeenten lijkt er minder waarde te worden gehecht aan screening van nieuwe kandidaten. 'De handel en wandel van de kandidaten zijn voldoende bekend in een relatief kleine gemeenschap als onze gemeente, waar veel sociale samenhang is. Strenge selectie is dus echt niet nodig,’ stelt een raadslid. Vier op de tien raadsleden stellen daarnaast dat de lokale fractie moeite had nieuwe mensen te vinden. "En bij te weinig gegadigden wordt de toelatingseis wat minder streng,’ stelt een ondervraagde. Ook hebben sommige lokale fracties er simpelweg de middelen niet voor. 'De screening was erg beperkt. De middelen ontbreken simpelweg om het grondig te doen, laat staan bij iedereen."
Minister Ollongren komt binnenkort met een brief aan de Tweede Kamer over hoe de integriteit van raadsleden beter bewaakt kan worden.
'Screening op blauwe ogen'
Sommige raadsleden geven aan zich zorgen te maken over de matige screeningsprocedure van hun eigen partij. Zo zegt iemand: "Een kandidatencommissie heeft per kandidaat één gesprek gevoerd. Vaardigheden zijn niet gecheckt. De belangrijkste criteria zijn een vlotte babbel en kunnen praten over verschillende onderwerpen. Hierdoor is een lijst ontstaan met botsende karakters en weinig capabele mensen." Een ander zegt: "Screening lijkt te gebeuren op de blauwe ogen. Nu is het karakter en de leden van de partij zo, maar een licht antecedenten onderzoek zou wenselijk zijn of in ieder geval een VOG."
Niet op komen dagen bij vergaderingen
Er zijn weinig lokale partijen die ook de vaardigheden nagaan van nieuwe kandidaten. De huidige raadsleden zijn in sommige gevallen niet te spreken over hun collega’s in de raad: vier op de tien (37%) stellen dat de andere raadsleden in hun raad slecht functioneren. Veelgenoemd zijn het niet op komen dagen bij vergaderingen, stukken die niet tot nauwelijks gelezen worden en gebrek aan dossierkennis. Een raadslid: "Het ontbreekt veel raadsleden over voldoende financieel inzicht terwijl de enige echte macht van de Raad het beheer van de financiën is.’ De meerderheid van de ondervraagde raadsleden is wel tevreden over het functioneren van hun collega’s in de raad.
Een goede screening kan ook voorkomen dat criminelen infriltreren in de gemeenteraad. Dit is een serieus probleem, bleek uit onlangs uit een peiling van EenVandaag.
In samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden voert EenVandaag grootschalig onderzoek uit onder huidige Nederlandse raadsleden. De resultaten in dit bericht komen uit een onderzoek dat is gehouden van 16 tot en met 29 januari 2018. Aan dit onderzoek deden 1.354 raadsleden mee. Deze respondenten komen voort uit de database van circa 8.000 huidige raadsleden van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden en zijn via e-mail uitgenodigd deel te nemen aan een online vragenlijst. De resultaten zijn na respons gewogen op vier kenmerken van raadsleden, te weten geslacht, provincie, gemeentegrootte en de partij die zij vertegenwoordigen.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.