Zelfvarend schip is de oplossing voor het personeelstekort in de binnenvaart

Vliegtuigen en auto's besturen zichzelf steeds vaker en er bestaan al koelkasten die de boodschappen voor je bestelt, dus waarom zouden schepen niet zelf kunnen varen? De eerste testvaarten met een binnenvaartschip worden al gemaakt.

"Voor modernisering moet je niet bij mij zijn." Met weemoed denkt de 72-jarige pontstuurman Willem Oosterlee terug aan vroeger. "Ik ben schipper in hart en nieren, als klein kind zat ik al op het water. Het liefst zou ik naar die tijd teruggaan, nu is de binnenvaart te massaal en onpersoonlijk."

Tijden veranderen

Oosterlee was voor hij pontstuurman werd schipper op de binnenvaart. "Vroeger kwam ik door een sluis aanvaren en werd ik begroet: 'Hé, wat fijn dat je veilig bent aangekomen, had je wind mee of tegen?' De schippers hadden elkaar nodig. Even met elkaar praten en verhalen uitwisselen, dat houdt je op de been."

Maar tijden veranderen. Binnenvaartondernemer Remco Pikaart zag enkele jaren geleden een gat in de markt. "De sector verandert snel: duurzaamheid en kunstmatige intelligentie winnen terrein. Als bedrijf moet je natuurlijk interessant blijven, dus daarom dacht ik: we moeten hiermee aan de slag." Pikaart kwam in contact met een bedrijf dat is gespecialiseerd in data en kunstmatige intelligentie. Het besluit om samen een algoritme te ontwikkelen voor zijn containerschip Factofour, liet niet lang op zich wachten.

Software leren te denken als een schipper

Dataspecialist David Woudenberg is medebedenker van het zelfvarende algoritme. Hij wijst naar een zwart softwarekastje dat vastzit aan een wand in de stuurhut van de Factofour. "We hebben dit systeem aangeleerd wat de kapitein doet in elke situatie. Aan de hand van heel veel data uit de nautische apparatuur leren we het schip om te denken als een kapitein, maar dan in geoptimaliseerde vorm." Daarmee bedoelt Woudenberg dat het schip niet alleen rechts kan aanhouden en aanvaringen kan voorkomen, maar ook geen overbodige stuurbewegingen maakt.

Hoogleraar autonoom varen Rudy Negenborn benadrukt dat de ontwikkeling van die communicatiesystemen nog in de onderzoeksfase zit. "We zijn er dus nog lang niet", zegt hij. "Een autonoom schip moet in de praktijk functioneren in een omgeving met andere schepen en objecten. Vergelijk het eens met de auto: op het water heb je geen fietsers, voetgangers of strenge snelheidslimieten. Een schip reageert ook veel trager, het is net autorijden op ijs. Een autonoom schip moet ver van tevoren kunnen anticiperen op bochten, anders loopt het verkeerd af."

Het 'menselijke' verdwijnt

Maar de 72-jarige Oosterlee ziet grenzen aan de groei van techniek. Hij verzucht: "Je was als schipper afhankelijk van- en één met de natuur. Nu is alles half-automatisch, straks gaan we naar vol-automatisch: het is allemaal groot, groter, grootst. Maar het raakt op, de grens wordt bereikt. Met autonoom varen verdwijnt het menselijke van het varen."

En juist de mensen vindt Oosterlee zo belangrijk op het water. "In de binnenvaart is een groot personeelstekort, en ja, een zelfvarend schip lost dat op. Maar is dit wat je wil? Mensen verkopen hun schepen omdat ze niet meer als 'thuis' voelen door alle regeltjes. Daardoor is er nu veel buitenlands personeel, wat voor taalproblemen en misverstanden zorgt en tot ongelukken kan leiden. Als we zuiniger waren geweest op de oude binnenvaart, dan hadden we nu geen problemen gehad."

Kapitein kan op zijn stek blijven

Het autonoom varende schip kan een deel van het personeelstekort oplossen, maar de kapitein hoeft volgens Pikaart nog niet te vrezen voor zijn baan. "Het zelflerende algoritme zorgt ervoor dat er minder bemanningsleden nodig zijn, omdat de overgebleven bemanning zich kan richten op andere taken. De baan van de kapitein zal nog niet verdwijnen, maar wel veranderen."

Een schip van 130 meter lang en 500.000 kilo zwaar zelfstandig laten varen is niet iets om over één nacht ijs te gaan. De kapitein vult het algoritme aan en laat het leren van zijn acties. De techniek ontwikkelt zich dan wel snel, maar voorlopig blijft de kapitein heel hard nodig."