Wordt Mark Rutte de eerste minister-president die vroegtijdig stopt? 'Dat gebeurde al in 1861'

Er wordt veel gespeculeerd over de opvolging van demissionair minister-president Mark Rutte als hij daadwerkelijk voor de NAVO gaat werken. Is Rutte eigenlijk de eerste minister-president die vroegtijdig én uit eigen beweging zijn functie neerlegt?

Een benoeming tot NAVO-chef lijkt binnen handbereik voor demissionair minister-president Mark Rutte. "Het zou voor het eerst zijn dat een Nederlandse premier zijn ambtstermijn niet afmaakt", staat in de Volkskrant. Maar is het daadwerkelijk voor het eerst? Volgens Bert van den Braak, bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de universiteit van Maastricht, is het dat niet zo. "Dat gebeurde al in 1861."

Term minister-president relatief jong

"Het is goed om te weten dat de term 'minister-president' pas sinds 1945 wordt gebruikt", zegt Van den Braak. "Voor die tijd werd dat altijd 'voorzitter van de ministerraad'. genoemd. Heel lang rouleerde dat, waardoor er iedere maand een andere voorzitter was."

In het kabinet van minister Van Hall in 1861 was dat anders. "Hij had zichzelf benoemd tot vaste voorzitter. Na een jaar wilde hij dat verlengen, maar zijn collega's stonden dat niet toe. Toen is hij opgestapt", vertelt Van den Braak. "Ook in 1894 legde een voorzitter van de ministerraad voortijdig zijn functie neer. Minister Van Tienhoven had een conflict binnen het kabinet'"

Van Agt trok zich ook terug

"Een ander voorbeeld is dat van voormalig minister-president Dries van Agt", vertelt politiek commentator Joost Vullings. Van Agt overleed eerder deze maand, op 5 februari.

"Na zijn derde kabinet kwamen er verkiezingen en werd hij wederom lijsttrekker voor het CDA. Iedereen dacht: als zijn partij weer de grootste wordt en de premier mag leveren, dan gaat hij door als minister-president." De partij werd de grootste, maar Van Agt trok zich in 1982 vlak van tevoren terug. Uiteindelijk werd Ruud Lubbers premier.

Thorbecke stierf als premier

De wisseling van het premierschap had in 1872 een heel andere reden. Johan Rudolph Thorbecke, bekend als grondlegger van de Nederlandse parlementaire democratie, was toen voorzitter van de ministerraad.

"In 1871 had hij een kabinet gevormd, maar werd ziek", vertelt Van den Braak. "Er is nog een tijdje bij hem in huis vergaderd, maar uiteindelijk overleed hij. Een van de andere ministers heeft zijn functie toen overgenomen."

'Toch is het wel uniek'

"Toch is het wel uniek als Rutte opstapt als demissionair minister-president", vertelt Vullings. Het is namelijk voor het eerst dat een minister-president zijn functie neerlegt voor een andere baan.

De opvolger van Rutte

Wie volgt Rutte op als hij aan de slag gaat voor de NAVO? Daarover hoeven we volgens Vullings niet lang te speculeren. "Er gaat in Den Haag maar één naam rond, die van Dilan Yeşilgöz, de huidige partijleider van de VVD."

"Als een premier vertrekt, heb je daar vicepremiers voor", legt hij uit. "Maar die zijn van andere partijen: D66, de ChristenUnie en het CDA. Uiteindelijk heeft de grootste partij het recht op die post. De VVD houdt daaraan vast. Dan kom je uit bij Yeşilgöz."