Wordt er voldoende naar het kind geluisterd? En andere vragen over pleegzorg beantwoord

Sinds het nieuws over het mishandelde pleegmeisje uit Vlaardingen, worden er vraagtekens gezet bij de controle op pleegzorg. Hoewel pleegouders een veilige omgeving kunnen bieden, gaat het soms dus mis. We beantwoorden jullie vragen over pleegouderschap.

Jullie vragen worden beantwoord door Chantal Wittenberg van Jeugdzorg Nederland, en directeur-bestuurder van de Nederlandse Vereniging voor Pleeggezinnen Remco Oosterhoff.

1. Aan welke voorwaarden moeten mensen die pleegouder willen worden voldoen?

Zowel bij netwerkpleegzorg als bij pleegzorg via een organisatie zijn er enkele voorwaarden. Een van de pleegouders moet 21 jaar of ouder zijn. Daarnaast moeten beiden via de Raad van de Kinderbescherming een 'verklaring van geen bezwaar' hebben gekregen. "Daarin staat dat er geen dingen zijn die een bezwaar kunnen vormen in de relatie met kinderen, zoals verdenkingen, aanklachten of veroordelingen van geweld of zeden", licht Wittenberg toe.

"Ook moeten pleegouders succesvol een voorbereidingstraining hebben gevolgd. Die training verschilt per aanbieder van de pleegzorg, maar overal wordt gescreend op dezelfde onderdelen waar je als pleegouder mee te maken kunt krijgen: gedrag van een kind, contact met biologische ouders, het kind in relatie tot je eigen kinderen, etcetera."

"In die training en in één-op-één-gesprekken met een gezinsonderzoeker wordt gekeken hoe potentiële pleegouders contact hebben met elkaar, en wordt gevraagd naar persoonlijke ervaringen in hun eigen jeugd en meningen over bijvoorbeeld straffen in de opvoeding. Een deel van de mensen wordt daarop afgekeurd, bijvoorbeeld wanneer een gezinsonderzoeker oordeelt dat iemand zelf te veel in zijn jeugd heeft meegemaakt om een goede pleegouder te zijn."

2. Worden pleegouders betaald, en kiezen ze ervoor omdat het lucratief is?

"Ik kom eigenlijk nooit pleegouders tegen die het doen voor het geld, dan kun je echt meer verdienen met vakkenvullen", zegt Oosterhoff. Hij is directeur-bestuurder bij de belangenbehartiger Nederlandse Vereniging voor Pleegouders, en zelf ook pleegouder.

"Je krijgt als pleegouder een onkostenvergoeding van 23 tot 28 euro per dag, naargelang hoe oud een kind is. En daar moet je alles van betalen", verklaart hij. "Als je het verglijkt met kinderbijslag, dan lijkt het bedrag misschien hoog, maar de kosten voor pleegkinderen kunnen nog wel eens oplopen, bijvoorbeeld omdat een kind regelmatig naar therapie gebracht en gehaald moet worden."

"Het is vooral belangrijk om niet te vergeten dat pleegouders zorgen voor het kind van een ander. Zij zijn voor dit kind financieel niet verantwoordelijk. Ouders zijn dat wél voor hun eigen kind."

"Pleegouders gaan soms ook minder werken, om te kunnen zorgen voor een pleegkind. En dat wordt verder niet gecompenseerd", vervolgt Oosterhoff. "Wanneer pleegouders fulltime een nieuw pleegkind krijgen, hebben ze wel recht op zes weken verlof. En ook hebben pleegouders van kinderen tot en met 8 jaar recht op ouderschapsverlof, onder dezelfde voorwaarden als bij een eigen kind."

3. Hoe word je als pleegouder voorbereid?

"De voorbereiding duurt expres vrij lang, omdat het belangrijk is dat aanstaande pleegouders genoeg tijd hebben om bij zichzelf te rade te gaan: wil ik dit echt, hoe ga ik hiermee om? Dat heeft tijd nodig", zegt Wittenberg van Jeugdzorg Nederland.

"Op het moment dat er een kind wordt aangemeld, krijgen pleegouders te horen wat de situatie is, en wordt een eerste ontmoeting tussen de ouders en het kind geregeld. Een goede klik is namelijk belangrijk. En als ouders het niet zien zitten, kunnen ze dat aangeven."

4. Hoe verloopt de begeleiding van pleegouders?

Eenmaal een pleegkind in huis, betekent ook niet vanzelfsprekend dat pleegouders dat langdurig willen blijven doen, weet Oosterhoff uit ervaringen van pleegouders. Ieder jaar stopt een deel van hen, met verschillende redenen. "Dat kan gewoon zijn dat de pleegouders ouder zijn geworden en er niet meer de energie voor hebben, dat ze gaan verhuizen, of een andere eigen gezinssamenstelling krijgen. Maar ik hoor ook regelmatig dat pleegouders het te heftig en ingewikkeld vonden", zegt hij.

"Dat heeft er deels mee te maken dat pleegouders een ingewikkelde positie hebben", vervolgt Oosterhoff. "Als pleegouder heb je niet het ouderlijk gezag over een kind, maar het kind woont wel grotendeels bij jou. En je hebt veel te maken met professionals, zoals de pleegzorgbegeleider, jeugdbescherming en andere hulpverleners, maar wordt niet door iedereen evenveel gewaardeerd. Pleegouders zeggen dus soms: 'het was fijn geweest als ik in de voorbereiding en begeleiding meer had gehoord over wat ik nou kan en mag'."

Ook wordt de pleegzorg over algemeen steeds zwaarder, ziet Oosterhoff. "Dat komt door twee ontwikkelingen: we willen dat kinderen zo lang mogelijk thuis blijven wonen, maar als het dan toch niet werkt, dan zijn de problemen dus vaak heftiger wanneer een kind toch uithuisgeplaatst moet worden. En als tweede: we willen minder kinderen en jongeren in de gesloten jeugdzorg, en dus stromen zij door naar de open jeugdzorg en gezinshuizen, en wordt er voor de kinderen en jongeren die daar zaten gezocht naar pleegzorgplekken. Vaak zijn dat kinderen en jongeren met complexere problematiek, en daarmee wordt de zorg voor pleegouders ook zwaarder."

5. Hoe is het toezicht op pleegouders geregeld?

"Daar ligt een grote verantwoordelijkheid voor bij de pleegzorgorganisatie", antwoordt Oosterhoff. "Binnen die organisatie is de pleegzorgbegeleider degene die de eerste verantwoordelijkheid heeft om vinger aan de pols te houden, en eens in de 6 weken langs te gaan bij het gezin om de dynamiek te ervaren. Dat kan door vragen te stellen, maar moet iemand ook goed kunnen aanvoelen."

"Pleegzorgbegeleiders moeten geregistreerd staan bij de Stichting Kwaliteitsregister Jeugd, en moeten ieder jaar aantonen dat ze ervaren en geschoold zijn. Vaak hebben pleegzorgorganisaties ook aanvullende trainingen voor die begeleiders, om gespecialiseerde kennis op te doen over thema's als de puberteit, hechting of trauma's", vult Wittenberg aan.

Maar de pleegzorgbegeleider staat er niet alleen voor. "Vaak is er ook een jeugdbeschermer gekoppeld aan het gezin, dat al bij het kind betrokken was voordat het uit huis werd geplaatst, en ook daarna betrokken blijft. Ook zijn gemeenten vaak betrokken, omdat zij degenen zijn die de pleegzorg inkopen en uitbesteden", zegt Wittenberg.

"En als er zorgen zijn, dan kan de pleegzorgorganisatie opschalen en bijvoorbeeld Veilig Thuis inschakelen of - in het uiterste geval - de Inspectie voor Gezondheid en Jeugd", vertelt Oosterhoff. "Het is niet zo dat die inspectie standaard steeksproefgewijs bij alle pleegkinderen en -ouders op bezoek gaat, maar ze kunnen wel hulpplannen van de organisaties opvragen om te kijken hoe die worden geschreven, en kunnen ingeschakeld worden om specifieke gevallen te onderzoeken waar het misgaat of dreigt te gaan. De Inspectie onderzoekt nu bijvoorbeeld ook de situatie van het 10-jarige pleegmeisje uit Vlaardingen."

6. Hoe wordt ervoor gezorgd dat de stem van het kind wordt gehoord?

"Dat is een ingewikkeld ding", zegt Oosterhoff, "maar wel belangrijk voor de kwaliteit van de pleegzorg."

"Voor oudere kinderen is wettelijk vastgelegd dat ze vanaf hun 12de jaar en 16de jaar meer zeggenschap krijgen in waar ze komen te wonen. Maar voor jongere kinderen is het ingewikkelder om hun stem te horen en mee te nemen. Een pleegzorgbegeleider moet een hulpverleningsplan opstellen waarin staat waarom een kind in het pleeggezin wordt geplaatst, aan welk doel wordt gewerkt, en wat de rol van de pleegouders en het kind zelf daarin is. Maar in hoeverre dit expliciet wordt besproken, hangt ook af van degene die het plan opstelt."

7. Waarom bestaat het blokkaderecht van pleegouders, dat is toch niet in het belang van het kind?

Als een pleegkind langer dan één jaar in een pleeggezin woont, dan heeft de ouder met gezag of de voogd toestemming nodig van de pleegouders om het kind over te plaatsen. Als pleegouders een overplaatsing niet in het belang van het kind vinden en geen toestemming
geven, dan kan de ouder met gezag of de voogd naar de kinderrechter om vervangende toestemming te vragen.

"Ik kan me voorstellen dat dit misschien overkomt alsof pleegouders het recht krijgen een kind te 'claimen', maar kan uitleggen dat het toch een belangrijk recht is", zegt Oosterhoff. "Het blokkaderecht is in het leven geroepen om ervoor te zorgen dat zorgvuldig getoetst wordt of een overplaatsing in het belang van het kind is."

"Wanneer de eigen ouders vragen of het kind weer naar huis kan komen, wordt een proces in gang gezet waarbij hulpverleners vanuit de pleegzorg het kind een aantal keer bezoeken. Maar wat er dan soms gebeurt, is dat het iedere keer tijdens die bezoekjes gezellig is, en het kind gedraagt zich goed, maar dat na het bezoek blijkt dat het veel spanningen heeft opgeleverd voor het kind, en dat het dagenlang niet goed handelbaar is. De hulpverlening ziet dat dan niet, dat zien alleen de pleegouders. Daarom kunnen pleegouders bezwaar maken tegen het besluit van de pleegzorgbegeleider."

8. Zijn er genoeg pleegouders?

"Nee, er is op dit moment een wachtlijst van ongeveer 500 á 600 jongeren die wachten op een plek in de pleegzorg. Er is vooral een tekort aan pleegouders voor tieners en jongeren", weet Oosterhoff.

"Je wil eigenlijk dat het aantal ouders veel hoger ligt dan het aantal kinderen en jongeren dat een plek zoekt, zodat je ook betere matches kunt maken", legt Wittenberg uit. "Zijn er bijvoorbeeld andere kinderen in het gezin, en hoe oud zijn die? En wat is de afstand tot de biologische ouders, is die te bereizen, kan het kind op de eigen voetbalclub blijven? Dat wil je kunnen meenemen in de keuzes."

"We zien dat heel veel mensen wel begaan zijn met pleegkinderen, en kregen bijvoorbeeld in de eerste week na Vlaardingen dubbel zo veel aanvragen van informatiepakketten", vertelt Wittenberg. "Maar op informatieavonden krijgen we daarna ook vaak te horen: jullie winden er geen doekjes om dat pleegzorg behoorlijk zwaar kan zijn. Dat vinden we ook belangrijk om eerlijk te zeggen."

Om het aantrekkelijker te maken om pleegouder te worden, ziet Oosterhoff een toekomst voor zich met meer hybride mogelijkheden. "Denk aan buurtgezinnen: een kind kan dan misschien wel twee weekenden in de maand bij een pleeggezin wonen, maar is ook een aantal middagen in de week bij een buurtgezin waar het meespeelt en mee-eet. Of het kind woont slechts de helft van de tijd bij een pleeggezin, en de andere helft bij de eigen ouders. Dat kan soms al genoeg zijn voor de ouders om de zorg voor hun kinderen toch wel vol te houden."