Wat zijn fossiele subsidies en waarom worden ze niet aangepakt? En andere vragen over deze belastingvoordelen beantwoord

Dagenlang bezetten klimaatactivisten de A12 om hun boodschap kenbaar te maken: de overheid moet stoppen met fossiele subsidies. Wij vroegen jullie wat jullie over deze subsidies wilden weten.

Hoogleraar energie-economie Machiel Mulder van de Rijksuniversiteit Groningen geeft antwoord op jullie vragen.

1. Wat zijn fossiele subsidies?

Om te beginnen: het zijn geen echte subsidies, legt Mulder uit. "Het is geen geldstroom van de overheid naar een bedrijf toe. Het zijn eigenlijk 'zogenaamde subsidies', omdat het gaat om lagere belastingen. Er zit een verschil in hoeveel belasting grootgebruikers, oftewel de industrie, betalen over hun energieverbruik in vergelijking met kleingebruikers, oftewel huishoudens."

Burgers betalen een hoop belasting over elektriciteit, gasgebruik en benzine, zegt Mulder. "Grootgebruikers betalen veel minder belasting over hun energieverbruik. Dat verschil in belastingtarief wordt door de milieubeweging een subsidie genoemd. Volgens hen zou de overheid een hogere belasting kunnen heffen bij energieverbruik van grootgebruikers."

Hoeveel minder grote bedrijven precies aan belasting betalen, is heel erg verschillend, zegt Mulder. "Er spelen veel factoren een rol. Maar om een voorbeeld te geven: een huishouden betaalt bijna 50 cent per kubieke meter gas, de grootgebruikers 4 à 5 cent."

Ook zijn er vrijstellingen van accijnzen voor de luchtvaart, vervolgt Mulder. "Als we vliegen, betalen vliegmaatschappijen haast geen belasting over kerosine. Er zit wel een soort milieubelasting op vliegen, maar ook die is heel erg laag."

2. Wie ontvangen deze belastingvoordelen en waarom?

De grootgebruikers zoals de glastuinbouw, grote fabrieken zoals Tata Steel en Chemours, maar ook de KLM bijvoorbeeld, zegt Mulder. De reden dat zij een lager belastingtarief hebben, heeft te maken met internationale concurrentie, legt de hoogleraar uit.

"Neem bijvoorbeeld de glastuinbouw. Die sector betaalt een stuk minder belasting op gas dan huishoudens in Nederland. Als dat niet het geval was, zou de Nederlandse glastuinbouw niet kunnen concurreren met de tuinbouw in bijvoorbeeld Zuid-Europa", zegt hij.

"Nederland is vrij koud. Als je hier producten als paprika's en tomaten wil verbouwen, dan moet je gewoon enorm stoken. Dus als de belasting veel hoger zou zijn op gas, is de kans dat zij zouden omvallen veel groter."

3. Hoe beïnvloeden fossiele subsidies ons het dagelijkse leven?

Als bedrijven hogere belastingen moeten betalen op hun energieverbruik, dan werkt dat door op de prijs, zegt Mulder. Dan zouden we veel meer moeten betalen voor bepaalde producten. "Neem bijvoorbeeld tomaten. Als de belastingen worden verhoogd voor de glastuinbouwsector, worden onze eigen tomaten duurder. Of we moeten ze uit andere landen halen, waar ook weer een prijskaartje aan zit", concludeert Mulder.

Hetzelfde geldt voor vliegen. Luchtvaartmaatschappijen betalen haast geen belasting over kerosine, zegt de hoogleraar. "Als die belasting verhoogd zou worden, worden vliegtickets veel duurder voor consumenten."

4. Hoe kan het dat nu pas duidelijk wordt dat tussen de 39,7 en 46,4 miljard per jaar aan fossiele subsidies wordt uitgedeeld aan die industrie?

Dat ligt onder andere aan de rekenmethode en doordat er naar meer sectoren is gekeken, legt Mulder uit. "Mensen hebben daar ook best wat kanttekeningen bij geplaatst. Het is namelijk een berekening waarbij het bedrag dat huishoudens betalen de maatstaf is."

"Maar de tarieven voor kleingebruikers zijn de laatste jaren sterk gestegen. In 2021 betaalden huishoudens nog 0,35 euro per kubieke meter aardgas, dit jaar is dat gestegen naar 0,49 euro per kuub. Bij elektriciteit zijn de tarieven gestegen van 0,09 euro per kWh naar bijna 0,13 euro. De tarieven bij grootgebruikers zijn ook gestegen, maar in absolute zin veel minder: zo is het tarief op gas gestegen van 0,01 naar 0,04 euro, dus een verviervoudiging."

"Ook wordt er vanuit gegaan dat wanneer je het belastingtarief voor grootgebruikers verhoogt, dat ze op de zelfde manier door blijven produceren. Maar dat is niet realistisch", zegt hij. "Als je het belastingtarief sterk verhoogt, dan zullen veel van die bedrijven op dezelfde manier produceren. De overheid krijgt dan misschien helemaal geen belasting meer van die bedrijven."

5. Waarom is Den Haag zo terughoudend in het aanpakken van deze subsidies?

Onder andere door de concurrentie-effecten, zegt Mulder. "Het is een discussie die al jaren speelt. 30 jaar geleden werd er al uitgebreid gesproken over het ontwerp van belastingen op energie en of er wel verschil moet zijn tussen belastingvoordeel in verschillende sectoren."

Het is zo dat bepaalde bedrijven hebben gelobbyd en erg invloedrijk zijn geweest, weet Mulder. "Die zeiden bijvoorbeeld: wij hebben zo'n belangrijke positie in de internationale markt dat wij geen hoge belastingtarieven kunnen hebben. Denk aan de energie-intensieve industrie, zoals metaal- en chemiebedrijven."

"Bovendien wordt er ook naar werkgelegenheid gekeken en zijn er ook internationale afspraken gemaakt over belastingheffing", gaat hij verder. "Dat kan de Nederlandse politiek niet zomaar veranderen."

6. Wat hebben de andere EU-landen op dit onderwerp gedaan? Zijn daar de brandstofsubsidies afgeschaft?

"Alle landen geven wel lagere belastingen aan bedrijven die internationaal concurreren. Daarin verschillen ze niet heel erg van Nederland. Als ze dat namelijk niet doen, dan prijzen zij zichzelf uit de markt", weet Mulder. "Maar een aantal landen, met name in het noorden en westen van Europa, hebben een relatief streng milieubeleid."

Daar gelden bijvoorbeeld hoge belastingtarieven op het gebruik van energie. Met name voor de huishoudens. Maar dat geldt zeker ook voor Nederland, zegt Mulder. "Nederland heeft zelfs de hoogste belasting op energie voor huishoudens van heel Europa. Gemiddeld bedraagt de belasting op energie 61 procent van de kosten van energie van huishoudens. Gemiddeld in de EU is dat minder dan 40 procent."

Het verschil tussen de belasting in de tarieven voor kleingebruikers en die voor grootgebruikers is in Nederland ongeveer gelijk aan het gemiddelde Europese verschil. In bijvoorbeeld Denemarken en Portugal is dit verschil echter beduidend groter en in Zweden en Luxemburg is het kleiner. In alle landen worden dus zulke fossiele subsidies gegeven, maar in Nederland relatief veel omdat de belastingen voor huishoudens zo hoog zijn.