'Wat is dit voor spul?' Bezorgde Zeeuwse boeren naar de rechter om van vervuilde dijk af te komen

Uit een nieuwe dijk in de Zeeuwse Perkpolder lekken schadelijke stoffen. Bezorgde boeren in het gebied stappen naar de rechter: "Ik verbouw voedsel en ik wil dat dat veilig blijft."

Het is 2015 als vrachtwagens af en aan rijden door de Zeeuwse Perkpolder. Ze vervoeren een zwart materiaal, dat aangevoerd is per schip. Uit dat materiaal wordt een bijna 2 kilometer lange dijk gebouwd. Die is nodig omdat zo'n 75 hectare land onder water wordt gezet vanwege natuurcompensatie. De oude dijk, grenzend aan de Westerschelde, is doorgestoken, en daarvoor komt een nieuwe in de plaats.

Last van huidirritaties en luchtwegen

De omgeving zucht onder de overlast. Eigenaar Charles Heiszler van een minicamping op enkele honderden meters afstand van de dijk, kan het zich nog precies herinneren.

"Er was heel veel zwart stof en het stónk. Alsof je achter de vuilniskar aanliep. De witte was die buiten te drogen hing haalden we zwart naar binnen." Sommige omwonenden krijgen last van huidirritaties en hun luchtwegen.

Zorgen weggewuifd

"Wat is dit voor een spul?" vragen Heiszler en andere boeren en bewoners van de polder zich af. Hun zorgen worden door de werklieden ter plekke weggewuifd. Het zwarte materiaal blijkt 'thermisch gereinigde grond' (TGG) te zijn. Dat is een recyclingproduct, afkomstig uit vervuilde grond en teerhoudend asfalt.

Door dat onder hoge temperaturen te verhitten, breken schadelijke stoffen af en blijft een mengsel van 'schoon' zand en grind over dat weer kan worden toegepast onder wegen en in dijken en geluidswallen.

Circulaire economie

Dat gebeurt de afgelopen jaren op grote schaal. Op zeker tientallen locaties wordt TGG gebruikt. Het past in de 'circulaire economie' waarin afvalstoffen grondstoffen worden.

Bouwers en afnemers pronken met het duurzame karakter ervan. Want door hergebruik van oude grond hoeft minder nieuw zand worden gewonnen.

Dode kalveren

Maar in 2016 gaan de alarmbellen rinkelen. Een boer in Bunschoten heeft het water uit een sloot naast de dijk laten onderzoeken, nadat een aantal van zijn kalveren is overleden of dood geboren. In het water zitten hoge gehalten aan fosfaten. De boer legt meteen de relatie met de werkzaamheden aan de dijk, die naast zijn land ligt. Die is net versterkt met thermisch gereinigde grond.

Als het waterschap aanvullend onderzoek laat doen, blijken nog veel meer schadelijke stoffen zich in het milieu te verspreiden, zoals zware metalen en het kankerverwekkende benzeen. Het waterschap besluit de dijk voor een bedrag van 32 miljoen euro te saneren.

'Niet wachten met opereren'

Wacht de zeedijk in Perkpolder eenzelfde lot? Als het aan Charles Heiszler en akkerbouwer Marnix Verbrugge ligt wel. Hun land grenst direct aan de dijk. "Het is een dijk waar een gezwel inzit dat iedere dag, ieder uur, uitzaait", zegt Heiszler.

"Je kunt wel blijven wachten met opereren, maar op gegeven moment is de patiënt overleden en dan heeft het geen zin meer. Vandaar dat wij vinden dat er haast geboden is. Er moet nu eindelijk na 5 jaar eens overgegaan worden tot directe actie."

Ernstige verontreiniging

Volgens advocaat Rogier Hörchner, die vijf boeren in het gebied bijstaat, liggen er inmiddels voldoende rapporten om die actie te eisen. Zo wijst onderzoeksbureau Deltares begin dit jaar in een rapport op risico's van arseen en zware metalen als chroom en vanadium.

Stoffen die worden toeschrijven aan de gebruikte grond. Gehaltes van het giftige arseen in het grondwater liggen op sommige plekken zelfs ver boven de zogeheten 'interventiewaarde'. Wanneer die waarde bij bepaalde volumes wordt overschreden, wordt gesproken van 'ernstige bodemverontreiniging'.

Cruciale fout

Recent hebben de boeren nóg een troef in handen gekregen: een rapport dat is opgesteld door bodemdeskundige Theo Edelman. Hij werd door de rechtbank Zeeland West-Brabant benoemd als onafhankelijk expert. Zijn oordeel: deze grond had nooit in de dijk gebruikt mogen worden.

Net als in Bunschoten is de grond in Perkpolder afkomstig van Afvalstoffen Terminal Moerdijk (ATM), één van de grootste recyclingbedrijven van Nederland. Volgens Edelman, eigenaar van een bodemkundig adviesbureau en zijn halve werkzame leven betrokken bij bodemsaneringen, maakte het bedrijf een cruciale fout bij het schoonmaken van de thermisch gereinigde grond.

Vulstof niet verwijderd

Zo liet ATM na, tegen de voorschriften in, de 'vulstof' uit het asfalt te verwijderen. Deze vulstof bestaat onder meer uit 'vliegas', een restproduct uit kolencentrales.

Deze vulstof verklaart volgens Edelman voor een groot deel de milieuproblemen rond de Zeeuwse dijk. Zo bevat het zware metalen en arseen. Edelman: "Die stoffen worden ook in het grondwater gevonden. Die sijpelen uit de vliegas en gaan met het grondwater de bodem in."

'Geen kolkende massa gif'

Volgens de boeren en hun advocaat zijn de conclusies van Edelman voldoende aanleiding om per direct maatregelen te eisen. De eigenaar van de dijk, Rijkswaterstaat, zit intussen met het dossier in haar maag. "De grond is geleverd onder certificaat", zegt projectmanager Eric Mostert. "Je mag ervan uitgaan dat de grond daaraan voldoet. Als je een auto koopt, ga je die ook niet eerst uit elkaar halen om te kijken of hij wel voldoet aan wat je gekocht hebt."

De optie 'saneren' ligt volgens Mostert nog altijd op tafel, maar ook andere opties worden onderzocht. "In de wet staat dat je de vervuiling moet beheersen of wegnemen. Beide opties onderzoeken we." Hij benadrukt dat er geen sprake is van 'een kolkende massa gif'. Volgens Mostert worden de normen maar op een aantal plekken in en rond de dijk overschreden.

Niet uitgesloten

Maar daar is Rijkswaterstaat te stellig in, vindt Edelman. Volgens hem is het aantal genomen grondwatermonsters nog veel te klein om gefundeerde uitspraken te doen, ook over risico's voor de volksgezondheid. "Je kunt je wel voorstellen dat het niet goed is om water dat verontreinigd is met zware metalen over landbouwgewassen te sproeien. Ik zeg niet dat dat nu gebeurt, ik zeg niet dat dat gaat gebeuren, maar het is ook niet uitgesloten."

Volgens de bodemdeskundige moet het grondwater rond de dijk intensief worden onderzocht, voordat bepaald kan worden wat er moet gebeuren. "Er is diepgaand onderzoek naar grondwaterstroming en verontreinigende stoffen nodig. Dan zal moeten blijken of er nadelige effecten zijn. En dan kan de rechter kiezen: of de dijk moet weg of de effecten worden teniet gedaan."

'Ik wil dat voedsel veilig blijft'

Rijkswaterstaat wil een nieuw onderzoek afwachten voordat er een besluit valt over wat er met de dijk gaat gebeuren. Dat moet eind dit jaar genomen worden.

Intussen blijven de boeren in de polder zich zorgen maken. "Ik ben bang dat het water ook de teeltzone inkomt en dan de gewassen vervuilt", zegt Marnix Verbrugge. "In een droge zomer gebruik ik met tientallen andere boeren de zoetwaterbel die hier ligt om de akkers te beregenen. Ik verbouw voedsel en ik wil dat dat veilig blijft."