Of het vertrek van Lodewijk Asscher de PvdA helpt bij de Tweede Kamerverkiezingen is nog maar de vraag

De excuses die Lodewijk Asscher eind december maakte aan getroffenen in de toeslagenaffaire hielpen niet. Sterker nog, ze hebben mogelijk bijgedragen aan zijn val, denkt politiek commentator Joost Vullings.

De opgestapte PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher zag dat hij zijn partij in de weg begon te lopen, analyseert Vullings. "Dat je ziet dat de discussie aanhoudt en dat het de partij en de verkiezingsuitslag gaat schaden." Asscher was vice-premier en minister van Sociale Zaken in het kabinet-Rutte II. Hij was verantwoordelijk voor de kinderopvang. De Belastingdienst is verantwoordelijk voor de toeslagen. Het heeft Asscher er uiteindelijk toegebracht op te stappen. Hoe kwam hij tot dit besluit, wat betekent dit voor de PvdA en misschien zelfs voor het kabinet?

Langste excuusbrief ooit

Het heeft de PvdA de hele kabinetsperiode parten gespeeld: de erfenis van het kabinet-Rutte II, bestaande uit VVD en PvdA. "Eigenlijk hebben de afgelopen 4 jaar voor de PvdA in het teken gestaan van het afschudden van Rutte II", legt Vullings uit. "En op de valreep struikel je daar nog steeds over."

"Deze hele kabinetsperiode heeft Lodewijk Asscher voor van alles en nog wat zijn excuses aangeboden", vervolgt Vullings. "Het heeft niet zo mogen zijn. En het nieuwe verkiezingsprogramma is misschien wel de langste excuusbrief uit de parlementaire geschiedenis. Maar hij heeft zijn eigen achterban niet kunnen overtuigen."

Excuses

Ironisch genoeg zijn het misschien wel juist de excuses die de fractievoorzitter op 21 december aanbood aan de slachtoffers in de toeslagenafffaire, die hem uitgerekend nu de kop kosten, denkt Vullings. "Je trekt daar het vuur mee aan. Het gekke is dat je je excuses aanbiedt, maar dat het vervolgens kan werken als een schuldbekentenis."

"Aan de andere kant: als je het zo voelt, dan moet je het ook zeker doen", meent Vullings. "Maar die storm is gewoon niet gaan liggen. En dan kom je langzaam tot het inzicht: dit gaat niet meer werken, dit komt niet meer goed. Dat is een proces. En dan maak je een afweging."

Opstappen goed of slecht voor de PvdA?

Of het verstandig is dat Asscher is opgestapt is maar de vraag, vindt Vullings. "Dat is het dubbele. Je ziet dat de discussie in de partij aanhoudt. Dat zag je gisteren in de peilingen: twee zetels eraf. In die zin is die afweging heel goed te snappen. Maar de vraag is of het het verkiezingsresultaat gaat verbeteren."

Want de vraag is natuurlijk wie de schade nu moet gaan beperken, wie volgt Asscher op? "Kan iemand anders die schade ongedaan maken? Dat weet je dus niet. De vraag of het verstandig is geweest kan je pas op 17 maart beantwoorden. Maar één ding wist Asscher zeker: met mij gaat het geen topprestatie meer worden. Het zit je in de weg, het zal je blijven achtervolgen. Dan is dit een logische keuze. Maar of het de PvdA gaat helpen, dat moet nog blijken."

Druk op kabinet

Het opstappen van Asscher kan nog een rol gaan spelen in het overleg van de ministerraad morgen. Er werd vóór het opstappen van Lodewijk Asscher al druk gespeculeerd over een mogelijke val van het kabinet. Die kans lijkt nu toe te nemen. "Als iemand aftreedt die niet meer politiek verantwoordelijk is, verhoogt dat enigszins de druk op de mensen die daar nog zitten", zegt Vullings.

"En je hebt als PvdA ook meer de handen vrij om een motie van wantrouwen te steunen", vervolgt hij. "Los daarvan krijg je ook het morele appel van iemand die aftreedt, van iemand die geen politieke verantwoordelijkheid draagt en toch opstapt. Als jij dan blijft, kan dat vreemd overkomen: de oppositie-lijsttrekker treedt af, en het kabinet dat verantwoordelijk is blijft zitten. Dat is raar."

Lange aanloop

Margriet van Lith, schrijver van het boek 'Dit hadden we nooit moeten doen' over de koerswijziging van de PvdA in de jaren negentig, denkt dat wat we vandaag zien een lange aanloop heeft. Zij ziet een duidelijke lijn vanaf het derde kabinet Lubbers tot nu.

"Toen begonnen ze met het voeren van neoliberaal beleid en nu komen ze er achter dat dat ook heel veel negatieve gevolgen heeft gehad", vertelt Van Lith.

Nieuwe weg proberen in te slaan

En die koers in combinatie met de regeringsdeelname breekt de partij nu op, denkt Van Lith. Asscher had nooit lijsttrekker moeten worden, denkt ze. "Bij de vorige grote nederlaag heeft Ad Melkert zijn conclusies getrokken, maar Asscher werd fractievoorzitter en dan weet je dat je die rugzak mee zal dragen."

Wel ziet ze dat Asscher heeft geprobeerd het tij te keren. "Het is een goede debater." Ook heeft hij echt geprobeerd een nieuwe weg in te slaan. "Maar het probleem is proberen een nieuwe koers te varen met de oude mensen."

PvdA-kiezers voor aftreden

Dat Lodewijk Asscher terugtreedt als lijsttrekker noemen de meeste PvdA-kiezers (65 procent) terecht. Een derde vindt zijn vertrek onterecht. Dat blijkt uit een onderzoek onder leden van het EenVandaag Opiniepanel.

Nu hij toch terugtreedt, zien de meeste kiezers Ahmed Aboutaleb, nu burgemeester van Rotterdam, als meest geschikte opvolger. 80 procent vindt hem acceptabel als opvolger van Asscher. Als hij zijn lokale post niet wil verlaten, wat volgens veel van deze kiezers waarschijnlijk is, zien zij Lilianne Ploumen of Jeroen Dijsselbloem als alternatieven. Beiden worden door ongeveer driekwart van de PvdA-kiezers acceptabel gevonden.