Wat betekent de rechtszaak van Nederland tegen Syrië in het Internationaal Gerechtshof? 'Het zal geen verschil uitmaken voor de burger in Syrië'

Morgen start Nederland een rechtszaak tegen Syrië bij het Internationaal Gerechtshof, in de hoop een einde te maken aan martelingen van het Syrische volk. Wat dit precies inhoudt bespreken we met hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper.

Nederland daagt, samen met Canada, Syrië voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Dit omdat het land haar burgers onmenselijk zou hebben behandeld en zou hebben gemarteld. Het is voor het eerst dat Nederland een andere staat voor de rechter sleept zonder er zelf belangen bij te hebben.

1. Wat gebeurt er nou eigenlijk morgen?

Nollkaemper: "Allereerst moet het Hof bevoegd geacht worden en de zaak ontvankelijk verklaard, maar ik verwacht daar geen problemen bij. Syrië heeft het VN-Verdrag tegen foltering ondertekend, maar leeft dit niet na. Daar is genoeg bewijs voor en daarom kan Syrië daarop aangesproken worden."

"Nederland heeft gevraagd om twee procedures: een bodemprocedure en een procedure om voorlopige maatregelen. Bij de bodemprocedure moet er vastgesteld worden of er sprake is van schending van het antifolterverdrag. Schriftelijke stukken en mondelinge verhandelingen worden dan bekeken. Die procedure kan 1 tot 3 jaar duren."

Nederland heeft aangegeven daar niet op te willen wachten en heeft daarom de procedure voor voorlopige maatregelen aangevraagd. "Dat kan allemaal heel snel, in 1 week zelfs. En op basis van de informatie die er nu ligt, zal het Hof het waarschijnlijk achten dat er sprake is van foltering."

In dat geval kan Syrië worden gedwongen per direct maatregelen te nemen en zich, terwijl de bodemprocedure loopt, te onthouden van verdere overtredingen. Nollkaemper: "Morgen wordt gestart met het verzoek van Nederland om op zo'n kort mogelijke termijn een voorlopige maatregel te gelasten tegen Syrië."

2. Komt Syrië überhaupt naar Den Haag?

"Je weet pas op de dag zelf of er iemand van Syrië gaat komen. Er moet een agent worden benoemd die voor het land optreedt. Meestal is dat iemand van de ambassade, aangevuld met een team van juristen en externe hoogleraren. En iemand van de Syrische overheid die hiervoor naar Nederland overkomt."

"Eigenlijk zou de hoorzitting over deze voorlopige maatregelen al in juli hebben plaatsgevonden, maar op verzoek van het Syrisch regime is de zaak 3 maanden uitgesteld. Je zou daaruit kunnen afleiden dat Syrië wel in procedure is, ze heeft het niet totaal genegeerd. Ze is wel met het Hof in gesprek gegaan voor een nieuwe datum."

3. En wat als Syrië niet komt opdagen?

"Het is niet ongebruikelijk dat staten niet komen opdagen, maar de procedure gaat in dat geval toch gewoon door. Nederland en Canada zullen hun kant belichten en Syrië heeft dan geen inbreng in die voorlopige maatregel procedure. Het Hof zal vervolgens uitspraak doen, alleen gebaseerd op informatie gegeven door Nederland en Canada. Dat is niet ideaal, maar wel de procedure zoals het gaat."

4. Hoe kansrijk is deze zaak?

"Gezien alle feiten die ik ken, denk ik dat de procedure behoorlijk kansrijk is. In een eerdere zaak, België-Senegal, ging het ook over dit antifolterverdrag. Toen heeft het Hof ook bepaald dat België een procedure kon beginnen."

"Uiteindelijk zal het gaan om de bewijzen die worden gevonden tegen Syrië. Maar op grond van alle rapporten die er al liggen over de afgelopen 10 jaar, waar het Hof doorheen zal gaan, acht ik de kans toch heel aanzienlijk dat het Hof op grond van die bewijzen zal vaststellen dat er sprake is van schending van het antifolterverdrag."

5. Wat voor gevolgen zal dat hebben? Komt Assad in de gevangenis terecht?

"Nee, want het gaat hier om een veroordeling van de staat Syrië, niet om gevangenisstraf voor individuen. De staat wordt opgedragen om een aantal maatregelen te nemen. Nederland vraagt om acht verschillende aspecten."

Zo moet er schadevergoeding komen voor de slachtoffers van misdrijven, moeten de folterhandelingen gestopt worden en moet er vanuit Syrië medewerking komen aan strafprocedures van individuele verdachten in Syrië of het buitenland.

"Dat is ook een belangrijk lijntje, omdat er ook procedures gaan lopen tegen individuen in Syrië die zich schuldig hebben gemaakt aan foltering. Die strafprocedures zouden dan ook kunnen gaan plaatsvinden, als Syrië meewerkt aan de overdracht van verdachten."

6. Maar dat gaat Syrië met een Assad als leider toch nooit doen?

"Het is natuurlijk de vraag of Syrië dat ook zal doen met Assad aan het roer. Het Hof heeft geen politiemacht beschikbaar om dat af te dwingen. We moeten wel realistisch zijn. De werkelijkheid in Syrië zal niet van vandaag op morgen veranderen en het zal geen verschil uitmaken voor de burger in Syrië."

"Maar ik ben eerder van het glas halfvol dan halfleeg: zo'n uitspraak van het Gerechtshof kan dan ook een bouwsteen zijn om de procedures tegenover individuele verdachten te versterken. Er is al veel gezegd over de wandaden van Assad, maar als nu het hoogste juridische orgaan van de VN meldt dat er sprake is van foltering, en dat er een plicht ligt op Syrië om zich van bepaalde praktijken te onthouden, dan is dat een uitspraak die extra gewicht in de schaal legt."

"Om in het totale politieke krachtenveld van staten, die toch elke dag weer hun houding moeten bepalen naar Assad, een uitspraak van de hoogste rechter van de VN te hebben dat Syrië zich niet aan bepaalde plichten houdt, vind ik hoe dan ook een juridische en politiek relevant feit. Bovendien gaat er een voorbeeldfunctie van uit voor andere landen."