Wanneer is een sport olympisch? 'Criteria zijn belangrijk, maar politiek speelt ook een grote rol'

Vrijdagavond is het zover: dan beginnen de dertigste Olympische Zomerspelen. Dit jaar staan een aantal nieuwe sporten op het programma, waaronder kitesurfen, skateboarden en breakdancen. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie hierover willen weten.

Wat maakt een activiteit een sport? Sommige mensen vinden dat je daarvoor moet zweten, anderen vinden krakende hersens net zo belangrijk. Zelfs in de wetenschap is er niet één definitie van sport, zegt hoogleraar sportpsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen Nico van Yperen.

Wat maakt een sport olympisch?

Maar olympische sporten zijn een ander verhaal. Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) bepaalt aan de hand van uiteenlopende criteria of een sport in aanmerking komt om onderdeel te zijn van de Olympische Spelen.

Om door het IOC erkend te worden, moet een sport in de eerste plaats bestuurd worden door een internationale federatie, legt Van Yperen uit. "Wat ook belangrijk is, is dat een sport op verschillende continenten door een bepaald aantal landen wordt beoefend", vult sporthistoricus Jurryt van de Vooren aan.

Menselijke kracht en toegankelijkheid

"Daarnaast mag een sport op de Olympische Spelen alleen worden toegelaten als er menselijke kracht voor wordt gebruikt, denk aan schaatsen, fietsen of turnen", vervolgt hij. "Dat is ook de reden dat er geen autosport op de Olympische Spelen komt, omdat daar dus een andere vorm van energie wordt gebruikt."

Een andere belangrijke voorwaarde is de toegankelijkheid voor vrouwen, weet hij. Het IOC vindt het belangrijk dat er evenveel mannelijke als vrouwelijke deelnemers meedoen. Maar er wordt volgens hem ook gekeken naar bijvoorbeeld de populariteit en kosten van een sport. Trekt die wel genoeg kijkers, en hoe vaak wordt ernaar gekeken op social mediaplatformen als YouTube?

Sporten komen en gaan

Sinds enkele jaren heeft het organiserende land het recht om een sport op het olympische programma te zetten, zegt Van de Vooren. Dit jaar debuteert bijvoorbeeld breakdance als nieuwe sport op de Spelen, omdat de Franse organisatoren deze sport hebben toegevoegd.

"Eens in de 4 jaar kijkt het IOC of er sporten zijn die wellicht van het programma gehaald kunnen worden, of dat sporten erbij komen", legt de sporthistoricus uit. "Voor het IOC is het belangrijk dat sportfederaties een transparant bestuur hebben en dat de voorzitter niet al te veel onderzoeken van de FIOD en de FBI aan zijn broek heeft hangen."

Geen vanzelfsprekendheid

Maar als er een nieuwe sport wordt toegevoegd, betekent dat wel dat er ook eentje moet verdwijnen van de Spelen, vervolgt Van de Vooren.

"Het is daarom echt geen vanzelfsprekendheid dat bijvoorbeeld het langebaanschaatsen voor altijd olympisch blijft. Waarom? Omdat het niet zo'n hele grote sport is als je het bekijkt vanuit wereldwijde standpunt", legt hij uit.

Politiek speelt grote rol

Zo dreigde het worstelen zo'n 10 jaar geleden te verdwijnen op de Spelen, weet de sporthistoricus nog. "Dat leverde een interessante lobby op in Rusland, Amerika, Turkije, Griekenland en Iran. Een vrij ondenkbare coalitie op andere vlakken, maar in dit geval hielp het. Door zich op dit vlak te verenigen is het worstelen tóch behouden."

Wat iets een olympische sport maakt, heeft dus niet alleen met een afvinklijst te maken. "Het gaat ook heel erg om welk rugsteun je hebt binnen het IOC. Nederland heeft geen bestuurders in het IOC, dus er is niemand die, als het er echt op aankomt, hockey of langebaanschaatsen kan verdedigen." Het is volgens hem dus ook enorm politiek: "Misschien speelt dat nog wel een grotere rol dan die criteria die ik net noemde."

Verdwenen sporten

De afgelopen jaren zijn er heel wat sporten van het olympisch programma verdwenen door uiteenlopende redenen, vertelt hij. "Je had in 1900 nog een olympisch kampioen 'schieten op levende duiven'. Dat vond men, in ethisch opzicht, te ver gaan. Later werd dat kleiduifschieten."

Een andere reden voor het verdwijnen van sporten, of onderdelen daarvan, is simpelweg omdat 'het uit de mode raakt', vervolgt Van de Vooren. "Denk aan springen uit stilstand. Dat werd steeds minder populair en minder vaak beoefend. Daar komt dan uiteindelijk een andere variant voor terug."

Kunst op de Spelen

Tussen 1912 en 1948 draaiden de Olympisch Spelen zelfs niet alleen om fysieke sporten. Zo waren architectuur, literatuur, muziek, schilderen en beeldhouwen ook onderdelen van het programma: de zogenoemde 'kunstolympiade'.

Dat die categorieën bestonden, kwam puur door de oprichter van het IOC, Pierre de Coubertin. Hij was de geestelijk vader van de moderne Olympische Spelen, die sinds 1896 worden gehouden. "De Coubertin vond dat er evenveel aandacht moest zijn voor lichaam als geest", zegt Van de Vooren.

Medailles voor schilderen en architectuur

In 1928 werden de Olympische Spelen in Amsterdam gehouden, vervolgt hij. "Het Stedelijk Museum was toen een officiële olympische locatie." Hier vond namelijk een tentoonstelling plaats met beeldende kunst, architectuurontwerpen, literatuur en muziek rond het thema sport. Een jury reikte de medailles uit voor de beste werken in elke categorie.

De Nederlandse winnaars van gouden 'kunstmedailles' waren schilder Isaac Israels en architect Jan Wils voor zijn ontwerp van het Olympisch Stadion in Amsterdam. Van de Vooren: "In dat jaar won Nederland acht keer goud, waarvan zes voor sport en twee voor kunst."