Waarom slaapmedicatie afbouwen zo moeilijk is: 'Als het er opeens niet meer is, raak je in de stress'

Een grote groep Nederlanders slikt langer slaap- en kalmeringsmiddelen dan voorgeschreven. Na 2 weken moeten die worden afgebouwd, maar in veel gevallen gebeurt dat niet. Experts vertellen wat deze pillen zo verslavend maakt en hoe je er weer vanaf komt.

Een pilletje om te kunnen slapen: soms is het nodig, maar het is dus ook al snel heel verslavend. Uit onderzoek van Trouw en Investico blijkt al dat 800.000 Nederlanders dit soort medicijnen veel te lang gebruiken. Maar ermee stoppen is niet makkelijk, hoorden we veel ook in onze chat. Wat kun je doen om de medicatie af te bouwen?

'Een soort heilige graal'

Bernadette Keizer maakte een podcast over haar slapeloosheid en verslaving aan slaapmedicatie. "De grens van normaal gebruik naar verslaving is voor iedereen anders", vertelt ze. "Op het moment dat je kampt met slapeloosheidsklachten en merkt dat je eerste neiging is om naar medicatie te grijpen, in plaats van te kijken waarom je slecht slaapt, is dat een teken dat je afhankelijk bent geworden."

Dat is ook wat Bernadette zelf ervaarde. "Het was een soort heilige graal. En ik merkte overdag dat mijn functioneren anders werd door de medicatie. Ik kreeg meer wazigheid." Het probleem is dat slaapmedicatie niet de kern van het probleem oplost, zegt Marike Lancel, bijzonder hoogleraar Slaap en Psychopathologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en oprichter van het Expertisecentrum Slaap en Psychiatrie van GGZ Drenthe.

Onnatuurlijke slaap

Bij dit slaapcentrum ziet Lancel dat veel mensen afhankelijk worden van slaapmedicatie wanneer de middelen worden voorgeschreven. Ze benadrukt dan ook dat het geen oplossing is voor mensen met chronische slapeloosheid. Bovendien heb je bij het slikken van deze medicijnen ook een minder uitgerust gevoel doordat je anders slaapt.

"Door de medicatie wordt de diepe slaap en REM-slaap - die zorgt voor dromen - onderdrukt. Het is daardoor een hele onnatuurlijke slaap, waarbij mensen zich niet uitgerust voelen", legt de hoogleraar uit. Het slaappatroon wijkt dan heel erg af van je eigen slaap. Lancel adviseert daarom om slaapmedicatie alleen te gebruiken in acute situaties als iemand echt even moet rusten.

Gevolgen als je stopt

En dat is juist wat de middelen zo verslavend maakt, zegt Lancel. "Wat ontzettend fijn is, is dat als je een slaapmiddel inneemt, je denkt: ik hoef me geen zorgen meer te maken of ik wel in slaap zal vallen, want daar zorgt de slaappil voor." Ze ziet dat mensen opgelucht zijn om niet meer wakker te liggen en blij zijn dat ze even zijn 'weggeweest'. Maar daarin schuilt tegelijkertijd ook het gevaar.

Door slaapmedicatie weet je dat de slaap vanzelf komt. Maar als dat na 2 weken in een keer wordt stopgezet maak je je in bed weer druk of het slapen wel zal lukken, legt de expert uit. "Je hersenen zijn eraan gewend. Als het er dan niet meer is, voel je onrust, spanning en mogelijk zelfs paniek. Je mist het vreselijk." Volgens haar kun je daardoor gedurende een aantal nachten na het stoppen last krijgen van ontwenningsverschijnselen, waaronder 'trillende handen, zweten, hartkloppingen en depressieve gevoelens'.

'Je moet geduld hebben'

Toen de podcast van Bernadette uitkwam, klopten mensen ook bij haar aan voor snelle tips. "Een pleister bestaat in dit geval niet. Als je zegt dat slaaptherapie waarschijnlijk het meeste helpt, merk je dat dat niet het antwoord is dat mensen willen horen", vertelt ze. "Ik hoop dat we wat meer gaan kijken naar de psychologische hulpverlening en niet alleen medicatie."

De ervaringsdeskundige adviseert om altijd in gesprek te blijven met je huisarts of een slaaptherapeut over de medicatie en het proces. "Het is echt een marathon om aan slapeloosheid te werken. Maar je slaapritme betekent heel veel voor je leven. Je moet echt geduld hebben en positief blijven", benadrukt ze.

Gebruik langzaam afbouwen

Huisarts Roelien Vossers benadrukt dat slaapmedicatie 'verslavende middelen zijn die de levenskwaliteit beïnvloeden'. "Als je die middelen langer dan 14 dagen gebruikt dan hebben ze al niet meer het effect wat je ervan verwacht. Maar ze geven wel onthoudingsverschijnselen als je ermee stopt."

Hoogleraar Lancel raadt daarom af om slaapmedicatie na langdurig gebruik ineens stop te zetten, maar in overleg met de huisarts het gebruik langzaam af te bouwen. Ze ziet dat er nog steeds te makkelijk herhaalrecepten worden voorgeschreven en pleit daarom voor een strenger beleid.

Geen kant-en-klare oplossing

Vossers legt uit dat er verschillende oorzaken zijn waardoor mensen verslaafd raken aan slaapmedicatie. "En je kan dan niet zomaar stoppen", vertelt de huisarts. Hoewel er geen kant-en-klare oplossing is voor mensen die lijden aan slapeloosheid, kan slaaptherapie volgens haar wel helpen om het achterliggende probleem te achterhalen.

"Je eigen gedrag en hoe je denkt over slaap en jouw slaapvermogen speelt daarin een belangrijke rol", voegt hoogleraar Lancel daaraan toe. Ervaringsdeskundige Bernadette vult aan dat er voor iedereen uiteindelijk een passende oplossing is te vinden. "Als het de eerste keer niet lukt, is er iets anders wat wel kan passen. Dus ik hoop dat mensen de moed daarin nooit opgeven."