Zoals dat vaker gaat met breaking news, circuleerden er gisterenavond meteen veel berichten rond op sociale media over de aanslag op Peter R. de Vries. Daar zaten ook berichten bij die niet klopten. Waarom doen mensen dit en wat kan je ertegen doen?
Peter R. de Vries zou gisteravond zijn overleden. Het was slechts een van de onjuiste berichten die de wereld in werd gestuurd. De boodschap kwam van iemand die zich voordeed als medewerker van het OLVG ziekenhuis. Het OLVG liet in een statement weten dat het bericht niet kan worden herleid naar een medewerker en naar alle waarschijnlijkheid nep is.
Verschillende motieven
"Het is heel moeilijk in te schatten waarom mensen dit soort berichten verspreiden", zegt Alexander Pleijter, expert in online journalistiek en factchecking. "Het is ook lastig te achterhalen wie erachter zit."
Toch zijn er verschillende motieven te noemen. "Het kan gaan om mensen die een hekel hebben aan Peter R. de Vries of aan nieuwsmedia en hen op deze manier belachelijk proberen te maken. Maar het kan ook gaan om pure baldadigheid om te kijken in hoeverre het wordt opgepikt."
Anonieme accounts
Het kan zelfs zo ver gaan dat er buitenlandse 'trollenlegers' aan te pas komen die anonieme accounts aanmaken. Groot nieuws gebruiken zij dan om op te reageren met nepnieuws en zo de onrust in Nederland op te stoken, legt hij uit. Zelf denkt Pleijter dat dat in een situatie als bij Peter R. de Vries onwaarschijnlijk is.
Maar dat er anonieme accounts aan te pas komen, dat staat buiten kijf. Veelal zie je bij het klikken op zo'n account dat deze maar weinig volgers heeft. Het enige wat vaak met zo'n account gebeurt is nepnieuws het web op slingeren, je ziet dan ook enkel van dit soort tweets staan.
Onwetendheid en onkunde
"Je kan heel makkelijk een anoniem account aanmaken en dingen op social media gooien; dat is zo gedaan", vertelt Pleijter. "En vanaf dat moment sturen andere gebruikers met misschien wel soortgelijke motieven het door." De persoon die het verstuurde, kan zelfs met meerdere accounts zijn eigen bericht doorsturen om zo een groter bereik te krijgen.
Dat het dan vervolgens bij mensen belandt die er misschien geen verkeerde bedoelingen mee hebben, maar het toch ook doorsturen, is volgens Pleijter te verklaren. "Soms is het onwetendheid en onkunde. Je ziet het langskomen en denkt: o wat verschrikkelijk. Met alle goede bedoelingen verspreiden deze mensen het dan weer verder."
Berichten binnen whatsappgroepen
Het wordt de ontvangers van zo'n bericht nog eens extra lastig gemaakt als het bericht niet op Twitter of Facebook te lezen is, maar binnen whatsappgroepen wordt verspreid. "Veel mensen zijn gewoon heel goed van vertrouwen en dat is zeker het geval als je het via via hoort. Dan denk je: hem of haar kan ik wel vertrouwen, die verzinnen niet zomaar wat. De kans is daar dus groter om elkaar te geloven."
Dat is een valkuil, zegt Pleijter, want dat is ook de manier hoe het bericht zich makkelijk verder verspreidt. Ook omdat je deze groepen niet kunt monitoren, legt hij uit. "Twitter of Facebook valt makkelijker te monitoren, binnen groepen daarbuiten is het lastig in te schatten hoe groot het bereik is."
Unieke kans om veel mensen te bereiken
Dat het versturen van nepnieuws bij een gebeurtenis als deze gebeurt, is volgens Pleijter overigens niet gek. "Je ziet het vaak bij gebeurtenissen die groot in het nieuws zijn; dat soort berichten hebben een hele grote kans om veel bereik te halen. Dus om welk motief je het ook doet, het is een unieke kans om in heel korte tijd heel veel mensen te bereiken, want iedereen is ermee bezig."
Onjuiste berichten roepen vaak ook veel meer emotie op, juist door de heftigheid ervan. Belangrijk is daarom om bij dit soort berichten goed te letten op hoe het bericht eruitziet en wat de bron is, besluit Pleijter. "Dus let goed op, zodat je zelf niet ongewild meewerkt aan het verspreiden van dit soort berichten."
Tips om nepnieuws te herkennen
Nepnieuws is vaak lastig te herkennen. Daarom een aantal tips van Pleijter.
- De eerste uren na een grote gebeurtenis zijn berichten op social media, met name Twitter, heel waardevol want je krijgt het nieuws heel snel te horen. Hoe verder je af komt van het moment van de gebeurtenis, hoe meer beweringen zich vaak de rondte doen. Wees dan extra waakzaam.
- Check berichtgeving en liveblogs van officiële media. Journalisten zijn hard bezig met alles zo snel mogelijk te checken en verifiëren; zij missen groot nieuws echt niet.
- Als je alleen een screenshot te zien krijgt van een nieuwssite, ga dan altijd naar de bron om te kijken of dat bericht ook daadwerkelijk op die nieuwssite staat. Het is heel makkelijk om zo'n screenshot zelf te bewerken.
- Veel beeldmateriaal dat je tegenkomt tijdens breaking news is afkomstig van eerdere gebeurtenissen. Denk aan berichten als: 'dit is de dader'. Als je dan gaat terugzoeken, bijvoorbeeld met behulp van Google afbeeldingen of andere zoekmachines, kun je zien dat het om een eerdere gebeurtenis gaat.
- Als je geruchten tegenkomt die 'via via' komen (de vriendin van een vriend) dan kan je dat zien als een verdachte formulering waar je heel voorzichtig mee moet zijn. Als dit soort dingen bekend zijn, dan worden ze via officiële kanalen wel gecommuniceerd. Zolang dat niet het geval is, zijn het absoluut geruchten waar je geen waarde aan moet hechten.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.