Waarom is Denemarken zo goed in verduurzamen? Onze verslaggever loopt 2 dagen mee in een van de groenste landen van Europa

Denemarken scoort al tientallen jaren hoog in de lijst van duurzame landen. De Denen produceren veel groene energie en denken steeds na over alternatieven voor fossiele brandstoffen. Verslaggever Bart Hettema bezocht het land en hield een dagboek bij.

Dag 1 - Schiphol

"Vliegvelden vind ik verschrikkelijke oorden en ook Schiphol stelt mij, zeker om 06.00 uur 's ochtends, nooit teleur. Samen met cameraman Thijs Bertels vlieg ik straks naar Kopenhagen om een reportage over 'het succes van de Denen' te maken. Ik heb een druk en interessant schema met onder meer een bezoek aan energie-opwekkende vuilverbranding en het energie-neutrale eiland Samsø."

"Maar eerst duw ik mijn karretje wezenloos langs alle winkeltjes die mij peperdure rommel proberen aan te smeren die ik niet nodig heb. Kopen, kopen, kopen, kopen. Ik ben benieuwd hoe deze plek er over 20 jaar uitziet. Geen nutteloze plastic verpakkingen meer bijvoorbeeld?"

"Om een reportage te maken over een duurzaam land, vlieg ik ernaartoe. Hmmm, als verslaggever ben ik jarenlang de wereld overgevlogen en tot eind vorige eeuw stond ik nauwelijks stil bij mijn vervuilende gedrag. Nu denk ik daar echt over na. We hadden ook met de auto naar Denemarken gekund, maar dat had me al bijna twee reisdagen gekost."

"Dus vliegen we. Is deze vlucht CO2-gecompenseerd? Alsof dat iets voorstelt. Greenwashing. En dus ben ik burger nummer zoveel die het ronduit lastig vindt: hoe probeer je je werk te doen, maar tegelijkertijd aan de wereld van je kleinkinderen te denken. Ik kom er nog niet uit."

Dag 1 - Vliegveld Kopenhagen

"Redacteur Josefin Hoenders heeft voor het begin van de reportage een waterstoftaxi voor me geboekt. Ja, die hebben ze hier. Niet veel, maar toch: het bedrijf waar ik mee rijd, heeft alleen maar emissieloze taxi's, elektrisch en op waterstof. Kopenhagen wil in 2025 een emissieneutrale stad zijn en dus moet het hele taxi-bestand de komende 3 jaar op de schop. Over ambitie gesproken."

"Probeer dat eens in Nederland. De meeste deskundigen zijn het erover eens dat waterstof voor personenauto's waarschijnlijk de komende 10, 20 jaar niet echt van de grond komt. Maar Toyota heeft er flink in geïnvesteerd en dus rijd ik nu in een H-taxi rond. Prima. Chauffeur Aia neemt me mee naar een groen waterstoftankstation. Volgens Aia is rijden op waterstof goedkoper dan op benzine. Zeker nu."

Dag 1 - Vuilverbrandingsinstallatie Amager Bakke in Kopenhagen

"What the F? Wat is dit? Je ziet het gebouw al op kilometers afstand, maar eenmaal dichtbij sta je er toch sprakeloos naar te kijken: de Amager Bakke vuilverbrandings- en warmtekoppelingsinstallatie. Een blinkend, aluminium joekel dat schuin afloopt en, echt waar, een felgroene kunstskibaan op het dak heeft liggen. Compleet met après-skibar en pannenkoeklift. Woordvoerder Nils Thor Rosted neemt me trots mee omhoog, naar de top van het gebouw en naar een statig gebouw 2 kilometer verderop."

"Kijk, daar is het paleis van de koningin en haar man. Als zij hun gordijnen opendoen, dan zien zij onze vuilverbranding. Ze vinden hem prachtig", zegt woordvoerder Rosted. Skiet hij zelf wel eens naar beneden? "Nee, mijn knieën zijn te slecht."

Hier wordt een groot deel van het stadsvuil van Kopenhagen verbrand dat niet recyclebaar is. "Het is doodzonde om het dan te begraven. Je moet het op de meest milieuverantwoordelijke manier verwijderen en dat is door het in een vuilverbranding om te verbranden en in warmte en elektriciteit om te zetten. We verbrandden hier vorig jaar bijna 600.000 kilo afval en dat leverde voor 90.000 mensen warmte en voor 80.000 mensen elektriciteit op", zegt Rosted.

Veel inwoners van Denemarken zijn aangesloten op een warmtenet en de radiatoren in hun woning krijgen heet water aangevoerd vanuit de honderden warmte-installaties in hun wijk. Daar staan er in Denemarken honderden van, je ziet overal schoorstenen staan. Die installaties stoten natuurlijk CO2 uit en daar is het bedrijf van Nils Thor Rosted inmiddels ook al mee bezig. "We hebben een proefinstallatie die CO2 uit de rook haalt. Als die techniek goed werkt, halen we eind 2025 een half miljoen ton CO2 uit de rook. Dat helpt enorm mee om Kopenhagen tegen die tijd CO2-neutraal te maken."

Dag 1 - State of Green

We zijn op bezoek bij directeur van State of Green, Finn Mortensen. Een kennisinstituut dat zich bezighoudt met de verduurzaming van de Deense samenleving. Mortensen legt mij rustig uit waarom de Denen zo veel bezig zijn met windenergie en vergroening.

"We zijn er trots op dat we na de oliecrisis van 1973 een paar verstandige beslissingen hebben genomen. Die crisis trof ons hard. Onze regering wilde minder afhankelijk zijn van olie en gas uit vreemde landen en ging op zoek naar andere bronnen. We gingen inzetten op windenergie en energiebezuiniging", zegt Mortensen.

"Door hoge belastingen in te voeren op energieverbruik en de industrie financieel aan te moedigen om energie te besparen, zijn we een heel eind gekomen. Elektriciteit is erg duur in Denemarken, dus je maakt een kilowattuur stroom vooral goedkoop door hem niet te gebruiken. Dus, door te bezuinigen. En zo is sinds de jaren 80 ons nationaal inkomen verdubbeld, maar ons energiegebruik min of meer hetzelfde gebleven."

Bijna 60 procent van de elektriciteit in Denemarken wordt met windenergie opgewekt. De Denen hebben veel kennis en commercieel succes geboekt door te investeren in windmolens. "Onze overheid en industrie werken veel samen om doelen te bereiken", zegt Mortensen. "En dat heeft succes. Inmiddels werken er zo'n 75.000 mensen in de duurzame industrie. Geen enkele sector groeit zo snel."

Dag 2 - CO2-neutraal eiland Samsø

"Het is een prachtig eiland, vergelijk het qua oppervlakte met Schiermonnikoog, met bijna 4000 inwoners. We zijn hier omdat het een CO2-neutraal eiland is. Na de klimaattop in Kyoto van 1997 schreef de Deense minister van Milieu een prijsvraag uit. Welke regio wilde CO2-neutraal zijn. Samsø, een eilandje dat kampte met seizoenswerkloosheid en een teruglopend aantal inwoners, besloot mee te doen. Hun plan won. Oeps! Nu nog uitvoeren."

"En toen kwam Søren Hermansen in beeld. Geboren op het eiland en een boerenzoon. Als jonge volwassene begon hij veel te reizen; toen hij terugkeerde op het eiland ging hij leiding geven aan de taak om Samsø klimaatneutraal te maken. Met als hoger doel: het eiland weer een leefbare, economische toekomst te geven en er een showcase van duurzaamheid van te maken. Nou, dat is 20 jaar later gelukt. De VN hebben het land een onderscheiding toegekend en vanuit de hele wereld komen mensen naar het eiland om te vragen hoe de eilanders dat hebben gedaan."

Het begon, zoals zo vaak in Denemarken, met windenergie. Lokale boeren wilden op hun land windmolens plaatsen en daar geld mee verdienen. Hermansen: "Dus zeiden we tegen de boeren: 'Wil je een succesvol plan maken voor het plaatsen van een molen, maak dan op je grond ook ruimte voor een coöperatieve molen van de eilandbewoners.' Zodat er naast iedere windturbine van een boer ook een coöperatieve windturbine kwam te staan. Gelukkig vonden de boeren dit een goed idee, omdat ze zagen dat ze samenleven met hun buren. En dus creëerden we een systeem waarmee bewoners van het eiland aandelen in de windturbines konden kopen. Zodat ze hun eigen windmolen zagen wanneer ze naar buiten keken. Dat maakt veel verschil."

Uiteindelijk kwamen er 11 turbines. Meer dan genoeg stroom voor het hele eiland; de rest werd met een stroomleiding aan het vaste land verkocht. Dat succes smaakte naar meer. Nu het eiland toch bezig was om energieneutraal te worden, bouwden ze begin deze eeuw nog eens tien veel grotere molens voor de kust van het eiland. Jarenlang verkochten ze de stroom aan het vasteland. Ze streepten daarmee de CO2-uitstoot van het eigen eiland weg en konden ook nog eens allerlei andere energieneutrale projecten op het eiland starten. Zo heeft de gemeente Samsø 30 elektrische auto's die met eigen zonnepanelen worden gevoed.

En het eiland Samsø pakte de verwarming van huizen grondig aan. Inmiddels staan er vier warmte-installaties waar stro van de boeren wordt verbrand om hitte voor de warmtenetwerken op te wekken. Dus geen olie, kolen of gas meer, maar stro van het eigen eiland. "Die verbranding stoot ook CO2 uit," zegt Hermansen, "maar het is CO2 die door de gewassen het jaar ervoor uit de lucht is gehaald. Het is een neutrale kringloop."

Allemaal mooi, zo'n energieneutraal eiland, maar is zo'n model ook te exporteren naar andere landen? Volgens Marcel Meijer, de in Nederland geboren burgemeester van Samsø wel. Omdat je elkaar vertrouwt, durf je samen in zo'n project te investeren en dat gebeurde dus op verschillende dorpen hier op het eiland. De kleine bevolking, het feit dat je elkaar al kent, is een voorwaarde geweest om het zo snel te laten groeien."

"We zijn een typisch landbouwgebied, dus er zijn veel dingen die je niet één op één kunt transformeren. Maar het idee dat je bepaalde groepen in de bevolking samenbrengt om over projecten te praten, dat kun je heel goed kopiëren, denk ik. Dit (de Deense aanpak, red.) is wel een voorbeeld voor de rest van Europa en de rest van de wereld."

Ook Hermansen denkt dat de Deense mentaliteit meespeelt. "Dit komt van de Vikingen. Je kunt zeggen dat we er heel erg op vertrouwen dat we dit allemaal voor elkaar kunnen krijgen. We gaan ervan uit dat we een zakelijke afspraak met een buurman kunnen maken, ook al zijn we het niet met elkaar eens. Ook al discussiëren we veel en zijn we het met elkaar oneens, we maken geen ruzie. We verschillen misschien niet veel met jullie Nederlanders, maar ik denk dat wij veel vertrouwen hebben in de overheid omdat we aan projecten mee kunnen doen."

Meijer en Hermansen mogen op de klimaattop in Glasgow een VN-onderscheiding voor hun eiland op komen halen. Waar die komt te hangen? Er is nog wel een plekje in de Energie-Academie op het land. Samsø werd zo vaak bezocht door buitenlandse missies, dat Hermansen maar een mini-universiteit over energieneutraliteit heeft gebouwd. Een academie: niet slecht voor piepklein eiland.