Waarom Hongarije het coronasteunfonds nog steeds tegenhoudt: 'Orbán heeft Europees geld nodig om aan de macht te blijven'

Polen en Hongarije blokkeren nog steeds de EU-begroting en het coronasteunfonds. De Hongaarse premier Orbán wil niet dat de subsidies worden gekoppeld aan regels voor de rechtsstaat. Volgens journalist Andras Petho draait het om zijn macht.

De EU probeert al jaren iets te doen aan de afbreuk van de Hongaarse rechtstaat, maar de juridische stappen hebben tot nu toe niets uitgehaald. Daarom grijpt Brussel nu naar een ander machtsmiddel: geld. Elk land in de Europese Unie krijgt subsidies, maar de EU wil daar nu voorwaarden aan stellen. Landen die hun rechtsstaat afbreken, waar Polen en Hongarije al jaren mee bezig zijn, kunnen daardoor subsidies mislopen.

Onderzoek naar het geld

Halverwege november reageerden Hongarije en Polen door de Europese meerjarenbegroting en het coronasteunfonds van 750 miljard te blokkeren, waar veel Zuid-Europese landen met smart op wachten. Orbán wil de subsidie niet kwijt. Dat komt mede omdat veel mensen om hem heen ervan profiteren, zegt Petho. "Als je de groei van zijn bedrijf vergelijkt met die van Facebook-baas Mark Zuckerberg, dan is het imperium van Lörinc Mészáros, een vriend van de premier, sneller gegroeid dan dat van Zuckerberg. Maar hij had dan ook de EU-subsidies die hem een handje hielpen."

Petho deed samen met zijn collega's van Direkt36 jarenlang onderzoek naar de geldstromen rondom Orbán en zijn vrienden en familie. Als we hem via videoverbinding interviewen, staan achter hem tientallen dozen met daarin meer dan honderdduizend pagina's aanbestedingscontracten van de grootste infrastructurele projecten in Hongarije van de afgelopen jaren. Bij aanbestedingen mogen meerdere bedrijven reageren op één opdracht.

Straatverlichting

Die opdrachten gaan in het geval van Hongarije wel heel vaak naar bedrijven van Orbáns vrienden of familieleden, blijkt uit onderzoek van Petho. Ook zijn ze (mede-)gefinancierd met Europees geld. De casus van Orbáns schoonzoon István Tiborcz laat goed zien hoe dat kan. Tiborcz was tot een paar jaar geleden mede-eigenaar van een elektrotechnisch bedrijf. Zijn bedrijf, Elios, kreeg de meeste aanbestedingen voor de aanleg van straatverlichting, omdat de eisen in die aanbestedingen wel heel specifiek waren.

"Er werd bijvoorbeeld gezegd welke lampen er gebruikt moesten worden, en toevallig was het bedrijf van Tiborcz het enige dat die lampen gebruikte," vertelt Petho. Soms werd zelfs de precieze kleurcode van de verf voor de straatlantaarns beschreven. Er waren vaak goedkopere alternatieven, maar Elios was dan toevallig het enige bedrijf dat aan alle eisen kon voldoen.

Rijkste man van Hongarije

En ook Orbáns vader, Gyözö Orbán sr., heeft in de afgelopen jaren goede zaken gedaan. "Zijn mijnbouwbedrijf groeide de afgelopen jaren spectaculair, met een winstmarge van 40 procent. We hebben het uitgezocht en er is geen ander mijnbouwbedrijf dat ook maar in de buurt van die resultaten kan komen," zegt Petho.

Orbán sr. werkt in bouwprojecten vaak samen met bedrijven van Orbáns jeugdvriend Lörinc Mészáros. Die laatste had 10 jaar geleden nog een simpel gasfittersbedrijf in Felcsút. Een klein dorpje net buiten Boedapest waar hij samen met Viktor Orbán opgroeide. Inmiddels is Mészáros met een geschat vermogen van 1,2 miljard dollar de rijkste man van Hongarije.

Slecht uitgevoerde projecten

Volgens voormalig Hongarije-correspondent Runa Hellinga zijn het niet alleen de directe naasten van de premier die van de subsidies profiteren. "Het geld wordt ook gebruikt om aan de bevolking te tonen: wij doen van alles voor u. In allerlei dorpen is met EU-geld een pleintje aangelegd, zijn de bushaltes vernieuwd, dat soort dingen."

Dat is op zich geen probleem, ware het niet dat die projecten vaak veel te duur worden aanbesteed en vervolgens goedkoop en slecht uitgevoerd. Hellinga noemt een voorbeeld van een fietspad in het stadje Hatvan. "Hier is voor de tweede keer geasfalteerd, want na 2 of 3 jaar was het al niet meer verhard. Het riet groeit er nu alweer doorheen. Er ligt geen fundering onder of wat dan ook."

'Orbán koopt loyaliteit'

Bij die kleinere projecten verdwijnt er dus ook EU-geld in de zakken van lokale functionarissen. En daarmee koopt Orbán in het hele land loyaliteit, zegt Hellinga. "Als je mensen hebt die er financieel beter van worden, dan zijn ze sneller geneigd om op je te stemmen. Je koopt op die manier trouw."

Ook hebben de jaarlijkse miljarden die vanuit de EU naar Hongarije vloeien een positief effect op de Hongaarse economie als geheel. In 2019 ontving Hongarije 6,2 miljard euro vanuit Brussel, zo'n 5 procent van de gehele Hongaarse economie.

Onderzoek naar fraude

De macht van Orbán steunt dus voor een groot deel op deze EU-subsidies, die hij weer door kan schuiven naar vrienden, familie en lokale machthebbers. Maar het misbruik van EU-subsidies in Hongarije laat precies zien waarom de EU zo'n punt maakt van de rechtsstaat.

De EU zelf deed ook al onderzoek naar fraude wat betreft de zaak rond Orbáns schoonzoon. Er is door het Europese Antifraudebureau OLAF bewijs aangeleverd, maar uiteindelijk moet de Hongaarse justitie overgaan tot vervolging. En in een land waar de hoogste openbaar aanklagers en rechters loyaal zijn aan de regering, gebeurt er met dat bewijs dus helemaal niets.