Waarom het opvallend is dat verdachten flatbrand Arnhem (12 en 13) voor de rechter staan

De 12- en 13-jarige jongens, verdacht van de flatbrand in Arnhem, staan morgen voor de rechter. Nederland is een van de weinige Europese landen dat jongeren van die leeftijd vervolgt. "In landen als Duitsland en Scandinavië kan het vanaf 14, 15 jaar."

Nieuwjaar 2020. Het is ruim na middernacht als de jongens vuurwerk afsteken in een flatportiek waar een afgedankte bank is gedumpt. De bank vat vlam en er ontstaat rookontwikkeling. Door de brand blokkeert de lift, waarin een jonge familie opgesloten zit. Zij zijn net op bezoek geweest bij de grootouders. De vader en zijn 4-jarige zoon overlijden. Het drama domineert dagenlang het nieuws.

Enorm aangeslagen

Hans van Heijningen kent de Arnhemse wijk Immerloo, waar de flat staat, als geen ander. Als hulpverlener van het project Achter de Voordeur bezoekt hij veel bewoners thuis, ook rond oud en nieuw.

"Iedereen was enorm aangeslagen. Sommigen kenden de mensen persoonlijk, anderen hebben gezien hoe de zorgverleners die nacht bezig waren bij de lift en in de portiek: dieptriest."

Minderjarig? Minder straf

Vrij snel worden de twee jongens gearresteerd. Ze worden verdacht van brandstichting met dodelijke afloop. Het gebeurt zo'n 300 keer per jaar dat jongeren van 12 en 13 jaar voor de rechter verschijnen. Van den Brink: "Blijkbaar vindt justitie ook deze zaak van voldoende belang om aan een rechter voor te leggen."

Minderjarigen worden berecht door een kinderrechter, getraind in het communiceren met kinderen. Ook zijn de maximale celstraffen aanzienlijk lager bij kinderen. Zo kunnen kinderen van 12 tot 16 jaar maximaal 1 jaar cel krijgen. En vanaf 16 tot 18 geldt een maximum van 2 jaar. Als er sprake is van bijvoorbeeld een ziekelijk stoornis, een gebrekkige ontwikkeling of een gevaar voor de samenleving, kan er bij een minderjarige een zogeheten PIJ-maatregel, jeugd- TBS, worden opgelegd van maximaal 7 jaar.

'Stop vervolgen kinderen onder de 14'

De minimumleeftijd voor vervolging van kinderen ligt in Nederland relatief laag, zegt Van den Brink: "In landen als Duitsland en Scandinavië kan dat pas vanaf 14, 15 jaar." Al eerder adviseerde de Raad voor Straftoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) om de leeftijd voor vervolging te verhogen naar 14 jaar. En recent heeft het kinderrechtencomité van de Verenigde Naties eenzelfde advies uitgebracht.

"Er is de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar hoe de hersenen van kinderen zich ontwikkelen. Daaruit blijkt dat jongeren onder de 14 nog niet goed in staat zijn de gevolgen van hun handelen te overzien", vertelt Van den Brink. "Het strafproces begrijpen en daaraan deelnemen lukt ze ook nog niet volledig. Dat laatste is essentieel voor een eerlijk proces."

Tóch vervolgen vanaf 12 jaar

Ondanks dat houdt minister Sander Dekker van Rechtsbescherming vast aan strafrechtelijk vervolgen vanaf 12 jaar. Dat liet hij onlangs weten in een brief aan de Tweede Kamer. Hij wil met name voor ernstigere delicten de mogelijkheid van strafvervolging openhouden en wijst op de waarheidsvinding die in een rechtszaak van groot belang is. Dat is met name voor slachtoffers een groot goed.

Van den Brink begrijpt de argumenten wel, maar pleit toch voor een minimumleeftijd van 14 jaar. Hij wijst erop dat dat niet betekent dat kinderen van 12 of 13 jaar alles kunnen doen en laten. "Er zijn prima alternatieven in het jeugdbeschermingsstelsel, zoals een gesloten jeugdinstelling. Dan blijft het kind de gang naar de rechter bespaard en krijgt het geen strafblad."

Wijk met problemen

Inwoners van Immerlo zijn verdeeld, de een ziet wat er op oudjaarsnacht gebeurde als kattenkwaad. De jongens hadden toch niet de bedoeling om iemand iets aan te doen? Anderen zijn van mening dat het goed is dat de rechter oordeelt of de jongens schuldig zijn aan de dood van vader en zoon.

Volgens Justitie hebben de jongens de dodelijke brand veroorzaakt. Maar de bewuste flatbrand roept veel vragen op. Waarom ontstond juist in deze buurt die brand? Volgens hulpverlener Hans van Heijningen is dat pure pech. Maar Immerloo is een wijk met veel problemen. "Er wonen zevenhonderd gezinnen en er is veel armoede. Driekwart van de bewoners heeft geen werk en mensen trekken zich terug achter de deur van hun portiekwoning. Mensen hebben problemen met afvalverwerking, ze denken dat dat geld kost. Dan is het makkelijk om een oude bank in de portiek te zetten. Met alle gevolgen van dien."

Gevel nog steeds zwartgeblakerd

De renovatie van de flat is gaande, maar liep vertraging op door corona. De zwartgeblakerde voorgevel is nog steeds zichtbaar en tijdelijk dichtgetimmerd met houten platen. Het is een macaber aangezicht, dat de buurt niet onberoerd laat. Van Heijningen: "Het herinnert de bewoners iedere dag weer aan het zwarte begin van dit jaar."

De directeur van de woningbouwcorporatie zei een paar dagen na de brand dat het bankstel niet in het portiek had mogen staan. De huismeester had de bewoner die hem daar had neergezet erop aangesproken. Maar de bank was uiteindelijk niet verwijderd door corporatie. De directeur sprak van "een vreselijk ongelukkige samenloop van omstandigheden."