Waarom de voedselbank ook in een van de rijkste landen ter wereld hard nodig is; vast in de armoede in Duitsland

Ontsnappen aan armoede lijkt bijna onmogelijk in Duitsland. Zo zijn mensen die in het sociale systeem belanden er vaak volledig afhankelijk van, zien hulporganisaties in Duitslands armste stad Duisburg. Maar aan het werk gaan lijkt ook niet te lonen.

Het is een van de rijkste landen ter wereld, maar de armoedecijfers in Duitsland zijn schrikbarend: 17 procent van de bevolking leeft op of onder de armoedegrens, anderhalf miljoen maken mensen wekelijks gebruik van de voedselbank en duizenden kinderen worden dagelijks zonder eten naar school gestuurd. Wie eenmaal onderaan de ladder is geraakt, komt daar vaak niet meer weg.

Situatie verslechterd al 30 jaar

Elke woensdagmorgen vanaf 10 uur verzamelen zich ongeveer 100 mensen voor de deur bij de voedselbank in Duisburg. Sinds corona moeten ze een afspraak maken en krijgen ze een tijdslot aangewezen. Voor anderhalve euro krijgen ze een voedselpakket, waarmee ze het theoretisch een week zouden moeten kunnen volhouden.

Veel mensen hebben nog twee of drie adressen van voedselbanken elders in de stad. Günther Spikofski is bedrijfsleider bij de voedselbank in Duisburg: "Al 30 jaar zie ik de situatie verslechteren. Elk jaar komen er meer mensen bij die van de voedselbank afhankelijk zijn."

Voedselbank 'geen basisvoorziening'

Duisburg is de armste stad in de Bondsrepubliek, maar opmerkelijk genoeg zeggen hulporganisaties, zoals de voedselbank daar, dat de uitkeringen te hoog zijn. Het is voor veel mensen te comfortabel om te leven van de bijstand. De enige oplossing is wat hen betreft: maak werk lonend.

Want armoede is erfelijk, legt Günther Spikofski uit. "Wanneer jij je vader elke morgen tot 10 uur in bed ziet liggen, ga je denken dat dat normaal is. De voedselbank is een noodvoorziening, en geen basisvoorziening", legt hij uit. "Ik wil niet dat onze klanten denken dat ze van ons kunnen leven. Dat is helemaal niet de bedoeling. Als het niet lukt om rond te komen, moeten ze zich melden bij de overheid. Niet bij ons."

850 euro per maand

Voor de deur bij de voedselbank staat een mix van ouderen en jongeren. Niet iedereen wil praten, maar degenen die dat wel doen schetsen een zelfde beeld. Een gepensioneerde man (80 jaar) vertelt dat hij leeft van 850 euro per maand.

"Daar moet de huur van ruim 400 euro nog vanaf", zegt hij. "Ik heb diverse adressen waar ik elke week langs ga. Mijn hele leven heb ik gewerkt als zelfstandige. Dit is mijn hele pensioen."

'Als ik werk krijg ik net zoveel als een uitkering'

Er staat ook een jong gezin met baby. Hij werd aan het begin van de pandemie ontslagen, zij heeft ook geen werk. Omdat hij nu een opleiding volgt tot autoverkoper, is er geen inkomen en de voedselbank moet uitkomst bieden.

Er staan veel gescheiden vrouwen, die nooit gewerkt hebben, en nu niet aan de bak komen op de arbeidsmarkt: "Wie wil mij hebben? Ik heb geen kwalificaties en als ik ga werken krijg ik net zoveel als nu met een uitkering."

Zonder eten naar school

Aan de andere kant van de stad, zuidelijk van de rivier de Ruhr, probeert de kinderopvangorganisatie Immersatt kinderen uit de armoede te halen. "Wij vangen kinderen op, omdat hun ouders dat niet kunnen of willen", zegt manager Michael Zeltsch.

"Maar al te vaak worden kinderen zonder eten naar school gestuurd. Wij geven elke dag 800 kinderen ontbijt en lunch." Alle kinderen betalen een symbolisch bedrag van 50 cent per dag voor ontbijt, lunch en huiswerkbegeleiding.

Misbruik van het sociale systeem

Volgens Zeltsch misbruiken veel mensen in Duisburg het sociale systeem van de Bondsrepubliek en hebben ze het zich gemakkelijk gemaakt met een bijstandsuitkering. "Ik ken veel mensen die niet gaan werken, omdat dat hooguit 50 euro per maand meer zou opleveren. Voor dat geld blijven ze liever thuis."

Zeltsch ergert zich eraan dat er zoveel ouders zijn die Immersatt zien als goedkope kinderopvang, zodat ze zelf een rustige dag zonder kinderen hebben.

Uitkeringen vanzelfsprekend

De kinderen die na school bij Immersatt komen, praten zelf niet graag over hun thuissituatie. "Er is veel schaamte", vertelt Juf Angie, die huiswerkbegeleiding doet. "Maar ik weet dat ouders geen werk hebben en dat de kinderen zonder eten naar school gaan."

Juf Angie is vooral geschokt door de vanzelfsprekendheid waarmee de uitkeringen worden geïncasseerd: "Onlangs kwam een jong meisje naar me toe om mij blij te vertellen dat Duitsland het geld weer had overgemaakt. Wie opgroeit met de gedachte dat dit normaal is, zal niet zo gemakkelijk opklimmen."

Grote markt met waardeloze banen

Martin Debener van de koepelorganisatie van welzijnsinstellingen Die Paritätische, wijt op zijn beurt de problemen aan het veel te lage minimumloon. In Duitsland zijn enkele decennia geleden zogenaamde '2 euro jobs' ingevoerd: kleine baantjes die mensen met behoud van uitkering konden doen. Maar langzaam is de arbeidsmarkt op die manier een race naar de bodem geworden.

"Arbeid loont niet meer", zegt Debener. "We hebben een hele grote markt met alleen maar waardeloze banen gecreëerd. Banen waarmee niemand een bestaan kan opbouwen." De politiek lijkt zich nauwelijks te interesseren voor de groep arme kiezers in Duitsland. "Misschien ook wel omdat 90 procent van de rijke kiezers gaat stemmen en maar 10 procent van de arme kiezers. Dus er valt voor politici weinig te halen bij de armen (...) Zo wordt een zesde deel van alle Duitsers door de politiek genegeerd."