'Vroeger kregen mensen deze zware pijnstiller ook niet': wijkverpleegkundigen verbaasd hoe makkelijk oxycodon wordt gegeven

Wijkverpleegkundigen Petra en Hermien zien dat de zware pijnstiller oxycodon gemakkelijk wordt voorgeschreven, maar vinden dat niet altijd wenselijk. "Cliënten weten soms niet goed hoe ze oxycodon moeten gebruiken en slikken te lang door."

Eerst een operatie, dan oxycodon. Wijkverpleegkundige Hermien (62) ziet het vaak in 'haar' wijk: mensen die een heupoperatie of knieoperatie hebben gehad, komen bijna allemaal thuis met de zware pijnstiller.

'Ik hoef die oxycodon niet'

Hermien vertelt over de knieoperatie van haar 87-jarige moeder. "Na afloop kreeg ze oxycodon mee naar huis. Dat wordt vaak voorgeschreven aan ouderen, omdat andere pijnstillers niet meer de voorkeur hebben voor deze leeftijdsgroep, omdat ze bijvoorbeeld ernstige bijwerkingen als maagklachten of -bloedingen kunnen veroorzaken. Maar mijn moeder kon helemaal niet goed tegen de oxycodon. Ze werd duizelig, misselijk en verward. 'Liever een beetje pijn, dan dit', zei ze."

Petra (57) herkent het. Ook zij is verpleegkundige in de wijk en ziet mensen thuiskomen na een operatie, die zeggen: "Ik hoef die oxycodon niet, want zoveel pijn heb ik niet. Ik kan het wel verdragen."

Bovenaan de 'pijnladder'

Oxycodon staat bovenaan 'de pijnladder', legt Petra uit. "Als iemand pijn heeft, is er een stapsgewijze aanpak van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO): eerst bestrijd je het met paracetemol, vervolgens met de zogenoemde NSAID's als ibuprofen en naproxen, daarna met een zwakwerkende opiaat als tramadol en dáárna pas met oxycodon."

Ze vindt het daarom vreemd dat oxycodon de standaard lijkt na operaties. "En dan soms ook nog eens in doseringen, waarvan ik denk: moet dat zo zwaar? Kun je niet eerst beginnen met 5 milligram om pas, als het nodig blijkt, op te bouwen tot 30 milligram?"

Weinig toezicht

"Niemand hoeft pijn te lijden, maar vroeger kregen mensen deze zware pijnstiller ook niet", zegt Petra. Ze vertelt dat het eigenlijk een middel is vanuit de terminale zorg, dat na een marketingcampagne van de Amerikaanse fabrikant aan het einde van de jaren 90 ook voor niet-terminale patiënten breed beschikbaar is geworden.

"Het is een middel dat qua eigenschappen vergelijkbaar is met morfine, maar dat speciaal is samengesteld met het doel om het buiten de terminale zorg voor te schrijven. Het gekke is: in de terminale zorg is er veel toezicht op het gebruik van morfine, terwijl er buiten de terminale zorg op het gebruik van oxycodon nauwelijks controle is."

Langer doorslikken dan nodig

Hermien snapt wel dat oxycodon regelmatig wordt voorgeschreven. Zeker na een operatie, wanneer een anesthesioloog het voor enkele dagen voorschrijft. Maar ze merkt dat cliënten vaak niet goed weten hoe ze de pijnstiller moeten gebruiken. "Dat komt meestal niet door gebrekkige voorlichting van een arts, denkt ze, maar gewoon door stress."

"Door de heisa van een operatie kan niet iedereen goed opslaan wat een arts precies heeft gezegd. Je denkt dan al snel: de dokter heeft dit middel voorgeschreven, dus het zal wel goed zijn. Maar sommige cliënten slikken daardoor bijvoorbeeld langer door dan eigenlijk nodig is."

Weinig begeleiding

Ook Petra ziet dat: "Ik kom natuurlijk bij mensen thuis die de oxycodon in eerste instantie echt nodig hebben, maar zie soms ook dat mensen langer doorgaan dan nodig. Ze krijgen gemakkelijk een herhaalrecept bij de apotheek, of hebben het gewoon nog liggen in huis en pakken dan gemakkelijk nog een pilletje."

"Je kunt dat mensen ook niet kwalijk nemen," zegt Petra, "want ze krijgen weinig begeleiding. In de wijk doen wij, de verpleegkundigen, dat zo goed mogelijk. Maar andere oxycodonslikkers zijn meestal op zichzelf aangewezen."

Verslavend

Ze haalt als voorbeeld haar eigen zoon aan: "Mijn zoon was 18 toen er bij hem een cyste moest worden weggehaald. Dat is heel pijnlijk, dus hij kreeg oxycodon voorgeschreven. 'Zo mam, dit is lekker high worden', zei hij toen hij het slikte."

Petra en haar zoon voerden gesprekken over de gevaren van oxycodon en over het feit dat het verslavend is. "Ik heb er heel erg op gelet dat hij zou stoppen met de pillen toen het niet meer nodig was. Ook omdat 18 een leeftijd is waarop je relatief gevoelig bent voor verslavingen", vertelt ze. "Gelukkig zie ik in mijn werk dat de meeste mensen wel van de zware pijnstilling afkomen, bijvoorbeeld met hulp van de huisarts. Maar een enkeling lukt het niet."

Goede begeleiding bij afbouw nodig

Precies om die verslaving te voorkomen, checken wijkverpleegkundigen het medicatiegebruik van cliënten. Hermien vertelt hierover: "Als ik zie dat iemand oxycodon heeft gekregen, is mijn eerste verhaal meteen: 'Luister, u heeft dit gekregen, fijn dat u geen pijn heeft, maar laten we toch proberen om het gebruik zo snel mogelijk af te bouwen.'"

Eigenlijk lukt dat afbouwen dan meestal vrij snel, vertelt ze. "Binnen maximaal 2 weken." Maar die begeleiding is heel belangrijk, zegt ze. "Want als wij steeds weer langskomen om het gebruik te bespreken, dan zit er beleid achter. Dan zijn mensen ook gemotiveerder, omdat ze snappen waarom het belangrijk is om af te bouwen."

Het begint bij overzicht

"Het liefst zou je willen dat iedereen die dit middel voorgeschreven krijgt, ook begeleid wordt in het gebruik", zegt Petra. "Maar ja, huisartsen hebben het natuurlijk heel druk, dus als zij dit zouden moeten begeleiden, kost dat allemaal weer extra tijd en administratie."

Een belangrijke stap zou volgens Petra al gezet worden, als huisartsen minder gemakkelijk voorschrijven en als zij samen met apotheken beter monitoren welke zware pijnstillers (opnieuw) zijn uitgegeven en welke zijn teruggegeven: "Dan is er ten minste iets van overzicht."

Voorschrijven door huisarts afgenomen

De Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA) paste in het najaar van 2022 de richtlijnen voor het voorschrijven van zware pijnstillers aan, om onterecht of overmatig gebruik tegen te gaan. Ook het Nederlands Huisartsen Genootschap laat in een reactie weten 'al geruime tijd in te zetten op het terugdringen van het gebruik van zware pijnstillers.' Dat lijkt volgens het genootschap te lukken, "want het voorschrijven door de huisarts is, na een korte stijging in coronatijd, nu weer afgenomen."

Wel heeft het genootschap oxycodon half september toegevoegd aan een lijst met voorkeursmiddelen voor sterke pijnstillers, omdat met dit middel 'voldoende ervaring is opgebouwd', ten opzichte van de pijnstiller morfine, die nu wordt aangeraden als voorkeursmiddel bij acute hevige pijn.