Vrijwel niets veranderd in aanpak verwarde, gevaarlijke personen: als het systeem werkt, gebeurt dit niet

Bijna 10 jaar na de moord op Els Borst is vrijwel niets veranderd in de aanpak van verwarde, gevaarlijke personen. "Als het systeem goed werkt, vinden deze moorden niet plaats", zegt Rein Jan Hoekstra een week na de fatale steekpartij in Den Haag.

Na de moord op de politica (2014) kreeg jurist en topambtenaar Rein Jan Hoekstra de opdracht om te onderzoeken hoe het zo mis kon gaan met Bart van U., de man die Borst en zijn eigen zus, Loïs, ombracht. Hij kwam met een serie aanbevelingen voor politie, justitie en de ministeries van Justitie en Veiligheid en Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Daar werd te weinig mee gedaan, constateert hij 8 jaar en een aantal ernstige incidenten verder.

'Dat we hier nu nog verkeren'

Hoekstra adviseerde dat er snel werk moest worden gemaakt van de aanpak van personen met verward gedrag. Zo zou informatie tussen politie, justitie en ggz beter gedeeld moeten worden om te weten of iemand een gevaar oplevert. Maar met die aanbevelingen is te weinig gebeurd, zegt Hoekstra, een week na het fatale steekincident door een tbs'er in Den Haag. Het maakt hem boos. "Dat we nu bijna tien jaar geleden na de moord op Els Borst, dat we nog steeds hier verkeren."

De 56-jarige verdachte van de zaak in Den Haag, Jamel L. stond kort voor zijn daad nog voor een Rotterdamse rechter. De rechtbank weet daar niets van de tbs-maatregel of andere delicten. Een onderzoek in het Pieter Baan Centrum vond de rechtbank daarom niet nodig. Hoekstra vraagt zich af of de informatie-uitwisseling en de voorbereiding van de rechter wel op orde waren. "Hoe is het mogelijk dat hij niet geïnformeerd, dan was de uitspraak misschien een andere geweest."

Geen prioriteit in de uitvoering

De discussie gaat wel voort, constateert hij. "Ik denk dat de zaken wel serieus worden genomen, maar dat het geen prioriteit heeft bij de uitvoering", zegt hij. En hij vraagt zich af of de Tweede Kamer er wel voldoende bovenop zit. "Erkent men wel, Kamer en regering, dat hier sprake is van een vitaal probleem? Dat het echt met leven en dood te maken heeft?"

"Ik twijfel erover, gelet op de gebrekkige aanpak van onze aanbevelingen hierover", zegt hij. De betrokken ministers hebben zich steeds afstandelijk opgesteld, zegt hij. Maar dat kan volgens hem niet meer. "Het is ook een zaak van ministeriële verantwoordelijkheid. Het is een zaak van publiek belang, het gaat om leven en dood." Volgens Hoekstra is er sprake van een accuut probleem. "Zorg dat verbeteringen worden aangebracht."

Fout op fout

Hoekstra concludeerde in 2015 al dat in de zaak van Els Borst door instanties fout op fout werd gestapeld. Dader Bart van U., die door deskundigen chronisch paranoïde werd genoemd, bleef verstoken van zorg en werd niet vastgezet, terwijl er een veroordeling lag voor wapenbezit. In het vonnis sprak de rechter zorg uit over z'n geestestoestand, hij wilde dat Van U. direct werd vastgezet.

Omdat hij in hoger beroep ging, gebeurde dat niet. Ook werd geen DNA afgenomen. Zo kwam hij na de moord op Els Borst niet in beeld. De familie van Van U vroeg meerdere keren om hulp. Van U. zelf meldde zich bij de politie en de gevangenis. Maar werd weggestuurd. Zelfs na de moord op Borst. In 2015 bracht hij zijn zus om. Hoekstra adviseerde versnelde DNA afname van veroordeelden en betere informatiedeling tussen zorg en justitie. Alle betrokkenen beloofden beterschap.

Joost Wolters

Toch gaat het na het rapport Hoekstra weer verschillende keren goed mis. In in juli 2017 werd in de Amsterdamse metro uit het niets Joost Wolters doodgestoken. Amsterdamse metro. O. was al vanaf zijn jeugd in beeld bij justitie. Hij werd in 2006 voor een poging doodslag veroordeeld tot een PIJ-maatregel die hij wist te ontlopen. Hij belandde in Engeland waar hij na een veroordeling voor geweld wordt uitgezet.

Terug in Nederland ziet niemand dat er nog jeugd-tbs openstaat. Ook niet als hij in de maanden erna verschillende malen in aanraking komt met politie en justitie. Voor een gewapende overval krijgt hij een kale straf en wordt zonder begeleiding vrijgelaten. Nog in zijn proeftijd belandde hij op een psychiatrische afdeling van het AMC. Er volgde een hard rapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid over het falen van verschillende instanties.

Tbs opgelegd, niet uitgevoerd

De zaak lijkt paralellen te vertonen met de gebeurtenissen rond Jamel L., de man die de supermarktmedewerker in Den Haag neerstak. De 56-jarige L. was nog maar net op vrije voeten en bleek een verleden van geweld te hebben. In de jaren '90 en 2000 werd hij in Nederland verschillende keren opgepakt. In 2013 werd hij Engeland uitgezet, waar hij in 2009 een verpleegster neerstak.

Op Curaçao werd hij in de lokale pers een psychopaat genoemd. In 2018 werd hem daar een tbs-maatregel opgelegd, die vanwege het gebrek aan een forensische instelling, nooit werd uitgevoerd. Sinds september vorig jaar kwam hij opnieuw in Nederland in beeld nadat hij in verschillende regio's gearresteerd werd. In Rotterdam werd hij veroordeeld voor dreigementen, in Den Haag bedreigde hij ambtenaren en stuurden ze hem weg. Hij was 'verbaal agressief en intimiderend'.

'Als de duvel aanbevelingen uitvoeren'

Ook nu, na dit recente fatale steekincident, kondigt minister Franc Weerwind voor Rechtsbescherming een onderzoek aan. Eerder schreef hij. "Als er lessen te trekken zijn uit een incident als deze, dan doen wij dat. Hiermee moet de kans op herhaling worden geminimaliseerd". Hoekstra ziet niets in weer een rapport.

"Dat zal weer de vingers op de zere plekken leggen", zegt hij. Hij trekt een parallel met de situatie in Groningen. "Dan komt er weer een buitengewoon ernstig rapport en kijkt iedereen bedroefd om zich heen." Nog een onderzoek is uitstel. Doorbreek dat, door de minister verantwoordelijk te maken. Hij kan dan in het departement mensen aanwijzen die het moeten oplossen, zegt Hoekstra. "Pak het aan dat die aanbevelingen als de duvel worden uitgevoerd."