Veel zwevende kiezers zoeken hulp van online stemwijzers: 'Maar gebruik er meer dan één en vaar niet blind op de uitkomst'

Weet jij al wat je gaat stemmen de 22ste? Een groot deel van de kiezers nog niet. Online stemwijzers kunnen je op weg helpen. Maar vaar niet blind op de uitkomst van zo'n stemhulp, adviseert politicoloog Martin Rosema.

11 dagen voor de verkiezingen weet meer dan driekwart voor de stemgerechtigde Nederlanders nog niet wat ze moeten stemmen. Een deel van die mensen vult de komende dagen een of meerdere online stemwijzers in, om op basis daarvan een beslissing te maken.

'40 tot 50 procent gebruikt er een'

Online stemadvies is niet nieuw. In 1998, een kwarteeuw geleden alweer, werd op de websites van het IPP, de voorganger van ProDemos en op het Politiek Plein van De Digitale Stad de eerste online stemwijzer gepubliceerd. "Die had 6500 gebruikers", weet politicoloog Rosema, die veel onderzoek doet naar online stemhulpen.

Toen waren dat veel gebruikers, maar vergeleken met nu is het een schijntje: inmiddels raadplegen miljoenen mensen een online stemwijzer. "Zo'n 40 tot 50 procent van de mensen die gaan stemmen, gebruiken er een." Dankzij online stemwijzers is de opkomst bij de verkiezingen zo'n 3 tot 4 procent hoger, vertelt Rosema.

Veel partijen om uit te kiezen

Stemwijzers zijn voor veel Nederlanders dus een welkome aanvulling op andere informatie die ze tegenkomen over de Tweede Kamerverkiezingen. Daarvoor zijn volgens de politicoloog verschillende redenen. "De eerste is dat we in Nederland uit heel veel politieke partijen kunnen kiezen, 26 dit jaar. Dat kan een keuze lastig maken", vertelt Rosema.

"In een land als Engeland, waar het vaak gaat tussen de conservatieven en labour, of de Verenigde Staten, waar de Democraten en Republikeinen strijden om het presidentschap, is het veel makkelijker om te beslissen: dit is mijn partij en de ander is de vijand. Daar hebben de meeste mensen geen online stemadvies voor nodig." Een andere reden voor de populariteit van online stemwijzers in Nederland is volgens Rosema dat Nederland voorop loopt als het gaat om digitalisering. "Er zijn daardoor simpelweg veel internetgebruikers."

Zwevende kiezers

Hoe mensen de online stemwijzers gebruiken verschilt, volgens Rosema. "Voor de meeste mensen is het een manier om wat meer informatie te krijgen over de politieke partijen die meedoen aan de verkiezingen. Zij weten nog niet zo goed waar de partijen die ze op het oog hebben precies voor staan en hopen erachter te komen welke partij het beste bij ze past. Dat zijn de zogenoemde zwevende kiezers."

De stemwijzers die zij invullen hebben daadwerkelijk invloed op de uitslag van de verkiezingen, weet Rosema. "Zwevende kiezers twijfelen vaak tussen een aantal partijen. Als uit een stemwijzer dan één partij als meest passend uit de bus komt, wordt dat advies vaak overgenomen in het stemhokje."

Keuze testen

Er zijn ook gebruikers die allang weten op welke partij ze willen stemmen. Of ze hebben heel concreet een paar paar partijen op het oog, vervolgt de politicoloog. "Die zijn nieuwsgierig naar hoe zo'n tool eruit ziet. Of ze willen toch nog testen of ze echt de goede keuze maken."

Er zijn verschillende online stemwijzers waar je uit kunt kiezen. Rosema: "Ze verschillen allemaal van elkaar, maar wat de meeste gemeen hebben is dat er 30 stellingen worden voorgelegd, soms wat meer, soms wat minder. Op basis van jouw antwoorden, adviseert de stemwijzer welke partij het beste bij je past."

'Combineer meerdere stemwijzers'

Sommige stemwijzers zijn heel algemeen, andere juist specifiek. Die gaan bijvoorbeeld alleen over klimaat of seksualiteit. De populairste - de StemWijzer van ProDemos - kijkt naar de toekomst, terwijl de Stemchecker van de Volkskrant juist naar keuzes uit het verleden kijkt.

Als je gebruik maakt van een stemwijzer, vaar dan niet blind op één stemwijzer, adviseert Rosema. "Combineer de adviezen van meerdere stemwijzers, kijk naar het verleden, het heden en pak er eentje bij die een onderwerp behandelt dat jij belangrijk vindt. En als er dan adviezen uitrollen, vraag jezelf altijd af of die partij inderdaad goed bij je past."

Problemen met antwoorden

Rosema is ook kritisch op online stemwijzers. "Het ontwerp ervan zorgt soms voor problemen. Het probleem kan in een antwoordcategorie zitten, dat helemaal niet duidelijk is wat deze betekent. Als je voor of tegenstemt, snap je wat dat betekent", zegt hij.

"Maar als je een schuifje op een lijn moet plaatsen, met honderd verschillende posities, is dat heel lastig te zien. Wat is dan het verschil tussen het ergens mee eens zijn en het ergens helemaal mee eens zijn?

Ingewikkelde methode

Ook de rekenmethode achter een aantal van de tools vindt Rosema problematisch. "Een aantal sites zegt, en dat is ook het meest transparant: bij elke stelling kun je een punt verdienen voor elke partij en dan kom je uiteindelijk op een partij die het hoogst scoort."

"Maar er zijn ook sites, zoals Kieskompas die een ingewikkeldere methode gebruiken. Daar komt bijvoorbeeld een plaatje uit met een links-rechts-as, of progressief-conservatief. Stel dat jij in het midden uitkomt, dan betekent dat dat je het eens was met de helft van de stellingen. Een partij kan het ook met de helft van de stellingen eens zijn, maar precies de andere helft. Dan kan het dat je bijvoorbeeld denkt: 'NSC past goed bij mij', terwijl je het helemaal niet vaak met ze eens bent."