Van BBB naar PVV, en alles wat ertussenin gebeurde: dit zijn de 5 genomineerde momenten voor 'Politiek Moment van 2023'

Twee verkiezingen met twee verschillende winnaars. Een kabinet dat valt, met een premier die zijn vertrek aankondigt. En een nieuwe partij die de politiek opschudt. Het was een bewogen jaar in Den Haag, maar wat was hét politiek moment van 2023?

EenVandaag legde 10 belangrijke politieke gebeurtenissen in het afgelopen jaar voor aan leden van het Opiniepanel. Dit zijn de vijf momenten die het vaakst gekozen zijn en daarmee kans maken op de titel 'Politiek Moment van 2023'.

BBB wordt grootste partij bij Provinciale Statenverkiezingen

Op 15 maart zit Caroline van der Plas namens de BoerBurgerBeweging nog in haar eentje in de Tweede Kamer. Na de Provinciale Statenverkiezingen komen daar 16 senatoren en maar liefst 137 Statenleden bij. BBB wordt in één klap de grootste partij van het land en rolt bovendien in alle 12 provincies als winnaar uit de stembus.

"De verkiezingswinst van de BBB - in elke provincie de grootste partij - was een schok voor het kabinet", blikt politiek commentator Joost Vullings terug. "Ook voor Van der Plas trouwens." Er werd vanuit gegaan dat de stem op BBB uit onvrede over het stikstofbeleid kwam, maar de onvrede is volgens hem groter: "Mensen vinden dat het kabinet de problemen maar niet oplost."

De uitslag van de provinciale verkiezingen heeft de komende jaren ook een grote invloed op de landelijke politiek, via de Eerste Kamer, vertelt Vullings. "Daar heeft de BBB nu 16 zetels en dat geeft de partij een flinke machtsbasis. Want iedere coalitie heeft die 16 BBB'ers nodig voor een meerderheid in de senaat."

Een tegenstem, verklaart een BBB-kiezer uit het Opiniepanel de grote verkiezingswinst. "Een tegenstem tegen Den Haag, die veel te weinig oog heeft voor delen van Nederland waar ze geen havermelk drinken of met een bakfiets rijden. Meer oog voor veiligheid, openbaar vervoer, voorzieningen."

De nieuwe partij haalde veel stemmen weg bij onder andere het CDA, dat traditioneel altijd sterk vertegenwoordigd was in de provincies. "Dat de BBB het in zoveel provincies zo goed deed was de eerste verrassing in een bepalend politiek jaar", constateert een panellid dat CDA stemt.

Kabinet-Rutte IV valt over aanpak van de asielcrisis

Begin juli wordt er dagenlang koortsachtig onderhandeld op het Binnenhof over nieuwe maatregelen om de asielcrisis te beteugelen. Maar op vrijdagavond 7 juli concluderen VVD, D66, CDA en ChristenUnie: we komen er niet uit. Het kabinet-Rutte IV is na 543 dagen gevallen, nog geen anderhalf jaar na het aantreden van de regering.

De val van het kabinet ging volgens Vullings 'eigenlijk heel snel'. "3 weken ervoor leek er nog weinig aan de hand. Maar de VVD was het zat om compromissen te moeten sluiten, omdat ze het gevoel hadden daarbij steeds aan het kortste eind te trekken", legt hij uit. "Ze hebben vervolgens de boel op scherp gezet op migratie, met het risico dat het kabinet kon vallen. En dat is ook gebeurd."

Lang leek het een slimme zet van de partij om het kabinet te laten vallen op het asielbeleid, zegt de politiek commentator. "Het is ook hét verkiezingsthema geworden. Alleen won niet de VVD, maar de PVV uiteindelijk de verkiezingen op migratie." De VVD heeft gegokt en verloren, stelt hij vast.

"Het vallen van het kabinet heeft heel slecht uitgepakt voor Rutte en zijn partij", vindt een D66-stemmer in het Opiniepanel. "Waarschijnlijk heeft ook hij de consequenties van dit besluit geheel niet overzien", stelt het panellid vast.

Ook een Partij voor de Dieren-kiezer is kritisch op het handelen van Rutte: "Het (demissionaire) kabinet heeft bij allerlei gigantische crises de kop blijmoedig diep in het zand gestoken en Rutte laat uit electorale overwegingen het kabinet alsnog vallen."

Mark Rutte kondigt vertrek uit Nederlandse politiek aan

Na de val van zijn vierde kabinet zegt Mark Rutte in eerste instantie dat hij door wil als lijsttrekker voor de VVD. 3 dagen later blijkt hij van gedachten te zijn veranderd: aan een verbaasde Tweede Kamer laat de demissionair premier weten de Nederlandse politiek te verlaten. Hij stelt zich niet meer verkiesbaar en draagt de sleutel van het Torentje na de verkiezingen over.

Van alle politieke gebeurtenissen dit jaar was het aangekondigde vertrek van Rutte hét moment dat niemand zag aankomen, vertelt Vullings. "Na de val van het kabinet zei hij letterlijk: 'Ik heb nog veel energie.' Dus iedereen ging ervan uit dat hij er nog een keer voor zou gaan. Maar ergens dat weekend - een 'epifaan moment' noemde Rutte het - heeft hij besloten toch niet door te gaan."

Die dag hing er spanning in de lucht, weet Vullings nog goed: "Er zou een motie van wantrouwen tegen hem worden ingediend en het was de vraag of D66 die zou gaan steunen." Maar al snel kondigde de demissionair premier zijn vertrek uit de Nederlandse politiek aan. "Echt iedereen in de Kamer viel van z'n stoel af. Rutte verraste vriend en vijand met zijn aankondiging."

Het aangekondigde vertrek van Rutte is het einde van een tijdperk, vindt een D66-stemmer in het Opiniepanel. "Zeker gezien de manier waarop de VVD opportunistisch haar eigen kabinet opblies en daarmee haar machtspositie verloor."

Een panellid dat ChristenUnie stemt zegt 'nog steeds gemengde gevoelens' te hebben over het besluit van Rutte, die inmiddels al meer dan 13 jaar premier van Nederland is. "Ja, hij is te lang doorgegaan", zegt diegene. "Maar als je ziet waar we het nu mee moeten doen, gaan we hem ongetwijfeld missen."

Pieter Omtzigt richt eigen partij op en wint 20 zetels bij Tweede Kamerverkiezingen

Het is in de zomer wekenlang dé vraag in politiek Den Haag: doet-ie 't of doet-ie 't niet? Op 20 augustus blijkt van wel: Pieter Omtzigt richt een eigen partij op. Nieuw Sociaal Contract komt meteen hoog binnen in de peilingen, maar zakt in de maanden erna wat weg. Uiteindelijk beloont de kiezer Omtzigt met 20 zetels bij de Tweede Kamerverkiezingen.

"Omtzigt was na de BBB de volgende hoop van ontevreden kiezers, die daarnaast ook een beter presenterende overheid én een rechtser beleid willen", zegt Vullings. Hij wist volgens de politiek commentator ook veel 'momentum' te creëren door wekenlang onduidelijk te blijven over of hij een eigen partij wilde oprichten.

Toen bekend werd dat de oud-CDA'er met een nieuwe partij zou meedoen aan de verkiezingen kon hij dus meteen op veel aandacht rekenen. "Omtzigt leek de grootste te kunnen worden. Maar uiteindelijk heeft zijn getwijfel over het premierschap hem de eindoverwinning gekost", denkt Vullings. "20 zetels winnen met een nieuwe partij: het blijft ongekend. Maar er zat meer in het vat, denk ik."

"Hij heeft in no-time een gedegen partij uit de grond gestampt met weloverwogen en verstandige standpunten. Een verademing na de onbezonnen oneliner-politiek van de afgelopen 13 jaar", vindt een panellid dat NSC heeft gestemd bij de verkiezingen.

Een CDA-kiezer is echter teleurgesteld in de houding van Omtzigt ná de verkiezingen: "Pieter Omtzigt was een heel mooi moment, maar het doet mij pijn om te zien dat zijn partij reageert zoals de oude politiek. Hij was goed als individueel Kamerlid."

PVV wordt de grootste partij bij Tweede Kamerverkiezingen

Het kabinet viel op migratie, het belangrijkste thema voor de PVV. Maar lang lijkt voor de partij geen grote rol weggelegd in de campagne. Tot Geert Wilders met zijn partij in de laatste dagen voor de stembus begint te stijgen in de peilingen. En die opmars blijkt niet meer te stuiten: op 22 november haalt de PVV 37 zetels en wint daarmee met afstand de Tweede Kamerverkiezingen.

"BBB won de Provinciale Statenverkiezingen, Omtzigt stond later hoog in de peilingen, maar er is er maar één die op het enige juiste moment gepiekt heeft: Geert Wilders", zegt Vullings. "Hij voerde een goede campagne, maar het zat hem ook wel mee. Migratie is natuurlijk zijn thema en bovendien maakten Dilan Yeşilgöz en Pieter Omtzigt ook fouten."

Voor veel kiezers is Wilders de hoop om de problemen rond migratie op te lossen, legt de politiek commentator de PVV-winst uit. "Tegelijkertijd kijken veel anderen een stuk negatiever naar de verkiezingsuitslag. Maar duidelijk is dat dit voor veel mensen een belangrijk moment is."

"Dat de PVV de grootste partij is geworden is niet meer en niet minder dan een uiting van niet gehoord weten, achterkamertjespolitiek en het beleid van vier kabinetten-Rutte", verklaart een JA21-stemmer uit het Opiniepanel.

Ook voor een GroenLinks-PvdA-kiezer is de verkiezingsuitslag het politieke moment van 2023. "Maar daarmee zeker geen hoogtepunt", benadrukt het panellid. "Dit zou zomaar eens historische afslag kunnen zijn voor de toekomst van Nederland."