Tweede Kamerleden willekeurig naast elkaar laten zitten? In IJsland werkt zo'n indeling tegen polarisatie in parlement

In Nederland is de Tweede Kamer grofweg als volgt ingedeeld: linkse partijen zitten links, rechtse partijen zitten rechts. Maar gooi je alle Kamerleden door elkaar en zitten ze op willekeurige plekken dan gaat dat polarisatie tegen, blijkt uit onderzoek.

"Zetels van fracties moeten via een loting door elkaar geplaatst worden", zei Caroline van der Plas gisteren tijdens haar HJ Schoo-lezing. "Ervaring uit het IJslandse parlement leert dat dit polarisatie tegengaat en de samenwerking tussen partijen bevordert."

Lootjes trekken

In IJsland worden iedere 4 jaar bij het aantreden van een nieuw parlement lootjes getrokken. Briefjes met de nummers 1 tot en met 63, het aantal zetels in de IJslandse Tweede Kamer, gaan in een grote pot. Iedere parlementariër trekt een lootje en weet op welke plek hij of zij de komende 4 jaar zit.

Universitair hoofddocent Alessandro Saia van de Universiteit van Bologna in Italië deed uitgebreid onderzoek naar het effect van de IJslandse Kamerindeling. Hij kan daar kort over zijn: "Het blijkt dat fysieke nabijheid ook voor politieke nabijheid zorgt."

Minder meestemmen met partij

"Het blijkt dat de parlementariërs in IJsland minder vaak meestemmen in de lijn van hun partij." In de wetenschappelijke literatuur zijn partijen die altijd als één blok hetzelfde stemmen, een pijler voor polarisatie.

Saia vond ook dat politici die naast elkaar zitten, elkaars taalgebruik overnemen. Dat effect geldt overigens niet voor politici die voor of achter elkaar zitten. "Logisch, want je hebt meer interactie met de mensen die naast je zitten."

Tweede Kamer is halve cirkel

In Nederland zit de Tweede Kamer in een halve cirkel, opgedeeld in blokken. Vooraan ieder blok, in het midden van de cirkel, is plek voor twee Kamerleden. De rijen worden steeds langer. Op de achterste rij is plek voor zes leden.

Zou het kunnen in Nederland, zo'n willekeurige indeling? Wiskundige Frits Spieksma onderzocht dat al eens, samen met twee collega's. Zij ontwierpen een wiskundig model dat Kamerindelingen kan maken. "In dat model kun je allerlei voorwaarden stoppen. Vervolgens rolt er een indeling uit die aan al die voorwaarden voldoet", vertelt hij.

Niet naast eigen partij zitten

"Eerst moest je beslissen hoe ver partijleden van dezelfde partijen uit elkaar moeten zitten. Mogen ze alleen niet naast elkaar zitten? "Of ook niet voor en achter elkaar?", vertelt Spieksma.

Twee jaar geleden stelden de onderzoekers als voorwaarde dat een parlementslid niet omringd mag worden door leden van dezelfde partijen. "Dus ook niet schuin voor of achter."

Nieuwe verkiezingen

En inderdaad, er rolde een kamerindeling uit die voldeed aan de eisen. "Ik denk dat het na de verkiezingen in november ook zo zou kunnen. De enige voorwaarde is dat er genoeg verschillende partijen in de Kamer komen en dat de grootste partij niet té groot is."

Of de rest van de politiek dezelfde mening als Van der Plas deelt, is nog afwachten. "Wij hebben dit model 2 jaar geleden wel aangeboden bij het presidium van de Tweede Kamer. Deze had daar toen geen behoefte aan."