Tekort aan gebarentolken belemmert doven in hun dagelijks leven: 'Vooral bezorgd over kwetsbare gebruikers'

De dovengemeenschap maakt zich zorgen over het tekort aan gebarentolken in Nederland. Met schrijnende situaties tot gevolg. "Het lukte niet om een tolk te vinden voor de begrafenis, dus hij moest online kijken met ondertiteling. Heel verdrietig."

De dovengemeenschap snakt naar nieuwe tolken. Er zijn namelijk 1,5 miljoen Nederlanders doof of slechthorend en zo'n 30.000 van hen hebben de Nederlandse Gebarentaal als moedertaal. Voor deze mensen zijn zo'n 600 gebarentolken beschikbaar. Maar dat is lang niet genoeg om iedereen te ondersteunen.

'Er kan altijd een tolk worden gevraagd'

Via uitkeringsinstantie UWV kunnen doven en slechthorenden een tolk aanvragen. Die wordt dan geregeld via Tolkcontact, een organisatie die tolken en tolkgebruikers met elkaar in contact brengt. Een tolk kan overal ingezet worden. Op het werk, op school, bij belangrijke afspraken, in de vrije tijd, tijdens het sporten, maar ook bij sollicitatiegesprekken en examens.

"Je kunt het zo gek niet bedenken, er kan altijd een tolk worden gevraagd", zegt Lisa van der Mark. Zij is ambassade lid voor Dovenschap, de belangenvereniging voor doven in Nederland.

Geen tolk bij begrafenis

Bij het UWV komen elk jaar ruim 140.000 verzoeken binnen voor een tolk. In 2023 lukte het in 2.200 gevallen niet om een tolk te vinden, 183 per maand. Daardoor kunnen volgens Van der Mark 'trieste situaties' ontstaan. "Denk aan het ontbreken van een tolk bij een begrafenis van een dierbare, bij een sollicitatiegesprek, een politieverhoor, bij een ziekenhuisafspraak of bij de IND."

Maar ook in het dagelijks leven van dove mensen op het werk of in het onderwijs kan het tekort tot vervelende situaties leiden. "Omdat ze hierdoor achter de feiten aanlopen en hun werk niet naar behoren kunnen doen. Dit kan mensen heel erg belemmeren in hun dagelijks leven."

Doorbikkelen voor de tolk

Lisa is doofblind, waardoor zij gebarentolken niet visueel kan volgen en maakte het tekort vorige maand zelf 3 keer mee. Zij heeft een zogenoemde tactiele gebarentolk nodig. Deze vorm van gebarentaal wordt ook wel 'vierhandengebarentaal' genoemd. De gesprekspartners houden tijdens het gebaren losjes elkaars handen vast, zodat zij kunnen voelen wat de ander gebaart.

"De ene keer werd op een workshop op universitair niveau engels gesproken. De tolk moest dan vertalen naar 'tactiel'. Dat zijn vaardigheden die weinig tolken bezitten." Soms zijn er volgens Van der Mark ook situaties waar twee tolken nodig zijn omdat het tempo en niveau van het gesprek hoog is, maar er is dan maar vaak 1 tolk beschikbaar. "Je geeft dan uitleg en maakt afspraken met de aanwezigen over pauzes en onderbrekingen. Maar eerlijk gezegd is dit gewoon doorbikkelen voor de tolk."

'Niet iedereen kan tolk appen'

"Ik ben vaak oplossingsgericht", zegt Lisa. "En ik kan aardig uit de voeten met geschreven Nederlands. Ik heb regelmatig afspraken of gesprekken, bijvoorbeeld op mijn werk, waarbij ik met mijn collega's chat of op een word-document heen en weer typ."

"Maar er zijn genoeg dove mensen die bijvoorbeeld niet technisch vaardig zijn of geen sociaal netwerk hebben en dus niet meteen een tolk kunnen appen", legt ze uit. "Of het begrip van het Nederlands is niet genoeg om belangrijke informatie goed te begrijpen. Voor veel dove mensen is Nederlandse Gebarentaal hun moedertaal, wat een heel andere grammatica heeft dan het Nederlands. Dat zorgt ook wel voor moeizaamheden."

Tekort aan tolken

Toch maakt ze zich zorgen over de toekomst, waarin het tekort aan tolken hoogstwaarschijnlijk groeit. "We zijn vooral bezorgd over de kwetsbaardere tolkgebruikers, die nu ook al de dupe zijn."

"Ook maken wij ons zorgen over de huidige situatie dat mensen geen tolk kunnen vinden bij bijvoorbeeld een begrafenis, een afspraak in het ziekenhuis, bij arbeidsconflicten, afspraken met jeugdzorg, voor een rechtszaak of voor bij politie", somt ze op. "Dit mag niet gebeuren, nu niet, en zeker in de toekomst niet."

Alternatieven nog in kinderschoenen

Zijn er alternatieven voor gebarentolken? Jazeker, zegt van der Mark. "Er bestaat automatische spraak naar tekst vertaling. Dit is nog volop in ontwikkeling en nog lang niet perfect. Het kan makkelijk zijn voor korte gesprekken, waar het oké is om wat foutjes te hebben."

Maar wederzijdse communicatie is volgens haar cruciaal bij belangrijke gesprekken. "Er zijn wel ook ontwikkelingen op het gebied van avatars en AI. Maar ook deze staan nog in de kinderschoenen. Voor gesprekken heb je een dieper begrip van de context en nuance nodig, en dat kunnen we van AI nog niet verwachten."