Steeds zwaardere verdenkingen tegen teruggekeerde IS-vrouwen: 'Beeld van brave huisvrouw gekanteld'

Teruggekeerde IS-vrouwen worden in de landen om ons heen van steeds serieuzere misdrijven beschuldigd, zegt terrorisme-onderzoeker Elanie Rodermond. "Het beeld dat vrouwen niet in staat zijn tot terroristische misdrijven klopt niet."

Vrouwen hebben in Islamitische Staat lange tijd een rol op de achtergrond gehad, zegt criminoloog en terrorisme-onderzoeker Rodermond. Maar in de laatste jaren van het kalifaat kregen ze een actievere rol. "Ze hebben een belangrijke rol gespeeld binnen de zedenpolitie, een hele strikte politie die ervoor moest zorgen dat vrouwen zich naar de regels van de sharia gedroegen."

Geen naïeve huisvrouw

Teruggekeerde IS-vrouwen zeggen vaak dat ze met een naïef wereldbeeld naar het kalifaat zijn vertrokken, zegt Rodermond. "Willen trouwen en kinderen krijgen, de boodschappen doen en zorgen voor hun man." Maar het beeld van de naïeve huisvrouw is gekanteld. "Langzaam zie je dat vrouwen toegeven dat het niet een normale situatie was, dat er wel degelijk strafbare zaken plaatsvonden."

Vaak zeggen ze dat ze niet anders konden, omdat ze anders zelf slachtoffer zouden worden. "Vrouwen zeggen dat ze wisten dat er dingen gebeurden die niet door de beugel konden. Maar daar voegen ze aan toe dat ze geen keuze hadden, dat ze anders mishandeld zouden worden door hun man. Dat gebeurde ook", zegt Rodermond. "Maar dan kom je bij de vraag wanneer slachtofferschap ophoudt en daderschap erbij komt."

Verzamelen van bewijs 'ingewikkeld'

Al is het vanuit Nederland moeilijk vast te stellen wat er daadwerkelijk is gebeurd. "Het verzamelen van bewijs is ingewikkeld", zegt Rodermond. "En als er al bewijs wordt gevonden, zoals een bomgordel, dan zegt de vrouw, ik was er niets mee van plan, ik werd gedwongen om hem te dragen. Ik heb ervoor gekozen om binnen te blijven."

Er komen 'flarden van informatie' naar buiten, maar bewijzen blijft moeilijk. "Wat je nu ziet is dat ze verdacht worden van deelname aan een terroristische organisatie", vertelt ze. "De laatste jaren is dat bewijzen gelukt, omdat ze er waren en omdat er getuigen zijn gehoord. Dat hangt hen in ieder geval boven het hoofd."

Misdaden tegen de menselijkheid

Vorige maand werd bekend dat Nederland voor het eerst een IS vrouw gaat vervolgen voor misdaden tegen de menselijkheid. Ze maakt onderdeel uit van een groep van twaalf vrouwen die in november 2022 werd opgehaald door de overheid. De vrouwen worden verdacht van ernstige misdrijven, zegt de criminoloog.

Het beeld dat ze gewone huisvrouwen waren, wordt zo verder omver geworpen. Het Openbaar Ministerie dicht vrouwen bij IS een belangrijke rol toe, legt Rodermond uit. Ze hebben niet alleen geholpen door alleen de vrouw te zijn van de terroristen. Ook faciliteerden ze bepaalde misdrijven. "Dat mannen misbruik maakten van andere vrouwen, door propaganda te verspreiden of door onderdeel uit te maken van de zedenpolitie."

Verschuiving in de ernst

Rodermond ziet een verschuiving plaatsvinden in de ernst van de zaken. De vrouw die verdacht wordt van misdaden tegen de menselijkheid, zou een Jezidivrouw als slaaf hebben gebruikt. "Dat zijn internationale misdrijven", zegt de criminoloog. Het is voor het eerst dat dit in Nederland gebeurt, in Duitsland werd eerder een terugkeerster tot 10 jaar cel veroordeeld, onder haar ogen stierf een 5-jarig Jezidimeisje.

Donderdag horen vijf vrouwen die in februari 2022 werden opgehaald hun vonnis, het OM eiste straffen tussen de 3,5 tot 4 jaar. Deelname aan een terroristische organisatie. De vraag is of de rechtbank de tijd in het gevangeniskamp in Syrië van de straf aftrekt. "In de ons omringende landen zie je dat de rechters daar soms rekening mee houden."

Terroristenafdeling

Nu en na veroordeling verblijven de teruggekeerde IS-vrouwen op de terroristenafdeling (TA) in Zwolle, die speciaal voor deze vrouwen is geopend. Daar is aandacht voor het gedachtegoed maar ook voor het alledaagse leven, zegt Rodermond. Hoe gevaarlijk de vrouwen zijn, vindt ze lastig in te schatten. "Als we puur kijken naar de kans dat ze na vrijlating weer de fout ingaan, zien we dat de recidivecijfers heel laag zijn."

Een deel van de vrouwen heeft het gedachtegoed afgezworen, een ander deel niet. "Je ziet ook wel dat mensen op de TA zich soms anders voordoen dan ze zijn of bepaalde sociaal wenselijke informatie verstrekken", zegt ze. "Tegelijkertijd zie je ook wel dat het zo is dat mensen het gedachtegoed achter zich kunnen laten en dan is vervolgens de vraag hoe je dat kunt stimuleren."

Contact met andersdenkenden

Dat de vrouwen er op de terroristenafdeling zitten tussen mensen met dezelfde ideeën, noemt Rodermond 'niet optimaal'. "Als je praat met mensen die het gedachtegoed achter zich hebben gelaten, zie je een terugkerend fenomeen: dat ze in contact zijn gekomen met anders denkenden en konden praten over allerlei andere zaken dan de ideologie."

Dat kan helpen in het wat minder radicaal worden, zegt de criminoloog. "Plus dat het op een TA heel moeilijk is om je voor te bereiden op de vrijlating." De vrouwen die er nu zitten komen allemaal over een paar jaar weer vrij en hebben idealiter hun leven weer enigszins op de rit. "Ze kunnen bij vrijlating nog steeds radicaal zijn, de vraag is of dat per definitie gevaarlijk is."