Slechte voeding maakt ons ziek, steeds meer zorgen bij wetenschappers: 'Behandel voedselindustrie als tabaksindustrie'

Wetenschappers maken zich steeds meer zorgen over slechte voeding als bron van ziekten als diabetes type 2, dementie en kanker. Vooral over 'ultrabewerkt' voedsel. "We moeten de voedselindustrie net zo gaan behandelen als de tabaksindustrie."

Het bericht is alarmerend: het aantal mensen jonger dan 50 dat kanker krijgt, is in de laatste 30 jaar met bijna 80 procent toegenomen. En dat aantal zal in 2030 nog eens met 21 procent toenemen. Het blijkt uit een groot onderzoek dat met gegevens uit 204 landen is opgesteld. De onderzoekers zien als belangrijke oorzaak van de toename slechte leefgewoonten als roken, alcoholgebruik, weinig bewegen en ongezond eten.

Boerenverstand

Die laatste verklaring, ongezond eten, komt voor veel mensen die zich met voedingswetenschap bezighouden bepaald niet als een verrassing. Zeker niet voor hoogleraar diabetologie Hanno Pijl in het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij ziet iedere dag weer wat voor schade ongezonde voeding aanricht.

"Het is denk ik echt geen 'rocket science'. Je kunt gewoon met je boerenverstand begrijpen dat voeding extreem belangrijk is voor de gezondheid. Want je bestaat uit wat je eet, uit niks meer en niks minder. Iedereen kan zich voorstellen dat als je nou maar jarenlang de verkeerde dingen naar binnen werkt, het op een bepaald moment mis met je gaat."

Een keer of elke dag?

Pijl maakt zich al jarenlang zorgen over de hoeveelheid ultrabewerkt voedsel die in Nederland wordt gegeten. "Dat zijn producten waaraan van alles is toegevoegd. Dus emulgatoren (bindmiddel, red.), smaakstoffen, kleurstoffen en dat soort dingen. Dat zijn dingen die voedsel ongezond maken."

"Als je een keer cornflakes eet, dan krijg je daar niks van. Maar als je elke dag cornflakes eet, maar ook nog andere industriële producten, dan is er een sterk vergrote kans om een ziekte te krijgen. Dan hebben we het over diabetes, kanker, hart- en vaatziekten en dementie. Dus dat zijn echt de grote ziektes van deze tijd", vertelt Pijl

Dieet van ultrabewerkt voedsel

Zo bedachtzaam en professioneel als Hanno Pijl over ultrabewerkt voedsel praat, zo geanimeerd is Chris van Tulleken. Hij is tv-arts bij de Britse omroep BBC en wetenschapper. Hij schreef het boek Ultra Processed People, dat in het Nederlands werd vertaald onder de titel De Voedselfuik. Hij onderwierp zichzelf 2 jaar geleden voor een tv-uitzending aan een wetenschappelijk begeleide proef.

Van Tulleken at vier weken lang een dieet waarin 80 procent van al zijn voeding uit ultrabewerkt voedsel bestond. En dat industriële voedsel varieerde van kippenpootjes tot pudding, van diepvriespizza tot energiedrankjes en van choco-cornflakes tot energierepen. Zijn onderzoeksvraag: wat doet dit eten met mijn gezondheid?

10 jaar ouder

"Ik had vier weken lang een voedingspatroon dat voor 20 procent van de Britten heel gewoon is. En misschien ook wel voor een aantal Nederlandse jongeren. Wat er gebeurde was dat ik ongeveer 10 jaar ouder werd", vertelt hij.

"Ik kreeg last van verstoppingen, ik voelde me slecht en gespannen. Ik sliep slecht en kreeg vochttekort en aambeien. Veel mensen zullen zeggen: dat is normaal voor een vent van midden 40. Maar als je goed eet, gaan veel van deze problemen weg."

Hersenscan

Chris kwam in die vier weken ruim 6,5 kilo aan. Maar er was iets dat hem veel meer verontrustte: "Ik heb een hersenscan laten maken en die toonde een flinke toename in de neurale verbindingen tussen de gewoonte-centra achter in mijn hersenen en de beloningscentra in het midden van mijn hersens. En we weten niet precies wat dat betekent."

"We weten ook niet wat er gebeurt met kinderen die vanaf hun geboorte tot in hun volwassen bestaan ultrabewerkt voedsel eten. Maar ik weet zeker dat het niet goed is voor hun hersens."

Geen medicijnen

"Het is heel simpel", zegt hij. "Geen enkel land kan zich het stijgende aantal dieetgerelateerde ziektegevallen veroorloven. En we kunnen dat niet tegengaan met medicijnen."

"En zelfs als er medicijnen zijn die je helpen gewicht te verliezen, dan zullen ze je niet beschermen tegen stofwisselingsziekten. Denk aan hartaanvallen, depressies, dementie en kanker die ook worden veroorzaakt door ultrabewerkt voedsel."

Bij wie ligt de verantwoordelijkheid?

Een bevolking die door obesitas, diabetes en andere ernstige aandoeningen steeds ongezonder wordt en dus steeds meer geld kwijt is aan ziektekosten en verloren arbeidsuren. Wat kunnen we er aan doen? Zowel Hanno Pijl als Chris van Tulleken wijzen naar de overheid en de voedingsindustrie.

Hoogleraar Pijl: "Het is een wisselwerking uiteraard, want mensen zijn op zoek naar gemak en hebben weinig tijd. Dus dan wordt het ook aantrekkelijk om kant-en-klare producten te kopen. En dat is precies de reden dat de industrie dat maakt. Ik vind dat de overheid er veel te weinig op zit. Je moet de voedingsindustrie vertellen dat ze minder suiker in de producten moeten doen. En dat kan je doen door de voedingsindustrie direct aan te spreken."

Beperkte vrije wil

Natuurlijk hebben mensen zelf ook een eigen verantwoordelijkheid, zegt Pijl. "Maar dat klinkt gemakkelijker dan het is. Die vrije wil waar mensen het altijd over hebben, die bestaat maar in een heel beperkte mate. We worden voor een heel belangrijk deel gestuurd door onze omgeving."

"Bedrijven bieden voedsel aan op een manier die we uitermate aantrekkelijk vinden en ze bieden het overal aan, 24 uur per dag. Ook al heb je allemaal goede voornemens, je gaat op een gegeven moment voor gaas."

Mensen met lage inkomens

Van Tulleken ziet dat het probleem van slechte voeding het heftigst wordt gevoeld in de bevolkingsgroep met lage inkomens. "Ultrabewerkt voedsel wordt vooral gegeten door mensen met weinig geld. In veel landen is er momenteel sprake van een situatie waarin voor grote delen van de bevolking het leven zo duur wordt dat ze in de problemen komen."

"Dit is vaak het enige voedsel dat mensen zich kunnen veroorloven. Dus dat ongezonde eten veel duurder maken of verbieden, lijkt mij geen goed idee. Maar we moeten er gezondheidslabels opzetten, mensen waarschuwen."

Als de tabaksindustrie

"En nu bestaanszekerheid overal op de politieke agenda staat, moeten we armoede gaan aanpakken", zegt Van Tulleken. "Engeland en ook Nederland zijn enorm rijke landen. Voedselbedrijven hebben gigantische begrotingen en er is geen reden waarom mensen geen gezond voedsel zouden kunnen kopen."

"Veel regeringen subsidiëren voedselproductie, dus we kunnen beleid gaan voeren om echt voedsel op tafel te krijgen. In ziekenhuizen, scholen, in het leger, gevangenissen. En we moeten de voedselindustrie gaan behandelen als de tabaksindustrie. Dus ophouden met reclame maken voor slechte producten en waarschuwingen op de verpakkingen."