Noord-Ierland vormde jarenlang het grootste obstakel in de brexit-onderhandelingen. En nu de brexit een feit is, worden de problemen op het Ierse eiland alleen maar groter. De vrede lijkt er zelfs op het spel te staan.
In de Noord-Ierse grensstad Londonderry liggen de herinneringen aan een bloedige geschiedenis nog altijd voor het oprapen. Van de bekende muurschilderingen tot aan de Peace Bridge, die het protestantse en het katholieke deel van de stad met elkaar verbindt. Het verleden is hier overal.
Conflict nooit verdwenen
30 jaar lang was Londonderry het toneel van een gewelddadig conflict tussen de pro-Britse en de pro-Ierse bevolking. Tussen de protestanten die onderdeel wilden blijven van het Verenigd Koninkrijk en de katholieken die juist aansluiting wilden bij de Republiek Ierland.
In 1998 werd er een akkoord gesloten, dat tot op de dag van vandaag de rust en vrede op het eiland bewaakt. Maar door de komst van brexit worden oude wonden opengehaald. Want ook al heerst er nu vrede, het conflict is nooit helemaal verdwenen.
Weer een grens
Zo leven de meeste mensen er vandaag de dag wel naast elkaar, maar niet met elkaar. "Er hangt altijd spanning in de lucht. Er zijn nog steeds groeperingen die de vrede willen destabiliseren en groepen die de eenheid willen verdedigen", vertelt Michael Doherty, die tijdens de burgeroorlog optrad als bemiddelaar tussen de katholieken en protestanten.
Hij loopt door de wijk The Fountain, de enige protestantse enclave in de katholieke westkant van Derry. Hij vertelt waarom brexit hier zo gevoelig ligt. "Het voelt soms alsof we weer terug zijn in 1968. Ineens praten we we weer over de grens en gevoeligheden die daarbij komen kijken. De IRA (Iers Republikeins Leger, red.) heeft altijd gevochten tegen een landgrens en uiteindelijk is in het vredesakkoord afgesproken dat deze er niet zou komen. Nu hebben we ineens weer een grens, al is het compromis dat de grens nu op zee ligt in plaats van op het land. Maar voor velen maakt dit geen verschil: er is weer een grens."
Noord-Ierland-protocol
Tijdens de brexitonderhandelingen was iedereen het over een ding eens: een harde grens op het Ierse vasteland moest koste wat kost worden voorkomen, omdat dit nieuw geweld zou kunnen doen oplaaien. De Europese Unie en de Britten bedachten daarom een alternatief plan: het Noord-Ierland-protocol.
Hierbij is afgesproken dat er geen harde grens komt op het eiland zelf. Sinds 1 januari 2021 ligt die grens nu op de Ierse Zee, tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië. Ook is de afspraak gemaakt dat Noord-Ierland een aparte status krijgt en een groot deel van de handelsregels van de Europese Unie blijft volgen. Zo blijft de grens op het vaste land open, maar alle goederen die vanuit Groot-Brittannië de Noord-Ierse haven binnenkomen, worden vanaf 1 januari gecontroleerd.
Stenen en benzinebommen
De afgelopen jaren deed Michael Doherty veel maatschappelijk werk in de wijk The Fountain, waar hij nog altijd wordt ingezet als mediator. Hij wijst op een metershoog hekwerk. "Wij noemen dit een 'interface', het scheidt de protestanten van de katholieken. Deze hekken staan nog altijd in gemeenschappen waar de mensen letterlijk met de rug naar elkaar toe leven. Hier gebeuren nog altijd nare dingen. Mensen gooien bijvoorbeeld dingen over de hekken, van stenen tot benzinebommen. Daarom worden ze steeds hoger. Uiteindelijk hebben de mensen die erachter wonen er alleen maar onder te lijden."
De nieuwe afspraken rondom brexit zijn velen in deze wijk een doorn in het oog. "Het heeft de hele discussie over de eenheid in de protestantste gemeenschap flink doen oplaaien. Zij voelen zich in de maling genomen door de Britse regering. Het voelt voor hen alsof ze nu een andere behandeling krijgen dan de rest van het Verenigd Koninkrijk. Dat is een heel gevoelig punt."
Moeizame brexit
De beginweken van de brexit verlopen sinds het begin uiterst moeizaam voor Noord-Ierland. Vrachtwagens staan er dagenlang stil, in de supermarkten zijn lege schappen en ondernemers klagen over de bergen papierwerk om goederen te im- en exporteren.
Maar hier blijft het niet bij. Zo verschijnen onder andere in de havenstad Larne dreigende teksten op de muren. Ook zouden nummerborden van douaniers zijn genoteerd. De douane inspecteurs in de haven voelen zich niet langer veilig en leggen hun werk daarom tijdelijk neer.
Lees ook
Lont in het kruidvat
De vrees dat de uitwerking van de brexit voor Noord-Ierland een lont in het kruitvat is, is in Londonderry wel degelijk aanwezig. "We moeten de vrede niet voor lief nemen. We moeten de tijd nemen om te verwerken wat er nu aan de hand is. Het is pas maart, dus iedereen moet even een stapje terug nemen. We moeten weer aan tafel gaan zitten en onderhandelen met als belangrijkste vraag: hoe komen we hieruit?" vindt Doherty.
"Mensen hadden tijdens het referendum in 2016 beter moeten beseffen dat dit een probleem zou gaan worden. Er waren wel waarschuwingen, maar niemand wilde luisteren. En nu zitten wij ermee, nu zorgt het hier voor problemen."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.